IMG738

7. Człowiek jest w przeważającym stopniu determinowany przez popędy które są zasadniczo irracjonalne - popędy wchodzące w konflikt z rozumem z moralnymi standardami oraz ze standardami społeczeństwa.

2.    Większości z tych popędów nie uświadamia on sobie. Swoje zachowanie tłumaczy przed sobą jako rezultat motywów racjonalnych (racjonalizacja), kiedy w istocie przez cały czas działa, czuje i myśli zgodnie z nieuświadamianymi siłami, motywującymi jego zachowanie.

3.    Jakakolwiek próba uświadamiania go o istnieniu i działaniu tych popędów napotyka energiczną obronę - mianowicie opór przyjmujący różne formy.

4.    Pomijając jego konstytucjonalne wyposażenie, rozwój człowieka jest w dużym stopniu determinowany okolicznościami z jego dzieciństwa.

5.    Nieświadome motywacje człowieka można rozpoznać, wyprowadzając je ze snów (tj. z ich interpretacji), z symptomów oraz nieintencjonalnych, drobnych zachowań.

6.    Konflikty pomiędzy, z jednej strony, świadomym widzeniem świata przez człowieka, a z drugiej, nieuświadamianymi siłami motywacyjnymi - jeżeli te przekraczają pewien próg - mogą powodować zaburzenia psychiczne, tj. nerwice, neurotyczne cechy charakteru lub ogólnie biorąc, rozprzestrzenianie się apatii, niepokoju, depresyjności itd.

7.    Jeżeli nieświadome siły stają się świadome, pojawia się efekt najbardziej osobliwy - symptom zanika, następuje wzrost energii, a osoba zaczyna mocniej przeżywać wolność i radość.

Tych siedem punktów wyselekcjonowanych ze wszystkich ustaleń Freuda pozostaje w szczególnej relacji do historycznego czasu, w którym przyszło mu żyć i pracować. Żył zarazem u szczytu, jak i u schyłku okresu racjonalizmu i oświecenia. Był racjonalistą, ponieważ wierzył, że potęga umysłu jest w stanie rozwiązać najważniejsze zagadki życia (w stopniu, w jakim są one rozwiązywalne). Ale również wykroczył poza racjonalizm, uznając że człowiekiem powodują irracjonalne siły w stopniu, jakiego osiemnastowieczny racjonalizm nie był w stanie przewidzieć. Poznanie irracjonalności człowieka i nieświadomego charakteru tkwiących w nim sił stanowi radykalne odkrycie Freuda, dzięki któremu przekracza on i w pewnym sensie obala optymistyczny racjonalizm powszechny w myśleniu klasy średniej jego stulecia. Detronizuje on świadomą myśl. pozbawiając ją jej uprzywilejowanego miejsca, ale daje rozumowi jeszcze silniejsze podstawy, poddając świadomą myśl krytyce. Racjonalnie wyjaśniając zjawiska irracjonalności, dostarcza rozumowi nowych, o wiele solidniejszych podstaw.

Ale Freud mógł stać się piewcą pesymizmu i rozpaczy, gdyby nie odkrył metody wyzwalającej człowieka od irracjonalnych sił - nieświadome czyniąc świadomym. Zasada ta (Freud wyraził ją kiedyś w formule: „Tam gdzie jest id.

będzie ego”) przekształciła Freudowski wgląd w irracjonalność człowieka, w narzędzie jego wyzwolenia. W ten sposób Freud stworzył nie tylko nowy wymiar prawdy, ale również nowy wymiar wolności. Wolność polityczna, wolny handel i wolność do dysponowania własnością niewiele będą znaczyć, jeżeli człowiek nie wyzwoli się od drzemiących w nim nieświadomych i irracjonalnych sił. Wolnym człowiekiem jest ten. kto zna siebie, ale zna siebie w nowy sposób - penetrując zwodniczą osłonę zwyczajnej świadomości oraz docierając do rzeczywistości wewnątrz siebie.

Tak więc Freud zakwestionował racjonalistyczno-optymistyczny obraz człowieka głęboko zakorzeniony w myśleniu i uczuciowości jego czasów; jednak trwał we współczesnym mu układzie odniesienia pod innymi względami - przede wszystkim w podziwie i zastosowaniu metod mechanistycznego materializmu, którego główni reprezentanci skupieni byli wokół grupy niemieckich profesorów; Hermanna Ludwiga F. Helmholtza. Emila Du Bois Reymonda i Ernsta von Bruckego. Ten ostatni, nauczyciel i zwierzchnik Freuda (dyrektor psychologicznego laboratorium w Wiedniu), wywarł trwałe wrażenie na swym uczniu, który ochoczo wyrażał wdzięczność i podziw dla nauczyciela. Chociaż Freud przeszedł do psychologii od fizjologii, neurologii i psychiatrii (w sensie, w jakim ten termin był wówczas używany), przeniósł również ze sobą podstawowe pojęcia i metody, jakimi nasiąkł poprzez kontakt z pracami Bruckego. Poszukiwał fizjologicznego substratu dla energii psychicznej (libido). A w swoim myśleniu, na nowym obszarze, wobec psychoanalizy zachował „neurologizowanie" wzięte z laboratorium Bruckego. Kateksja energii, energia związana i uwolniona, przemieszczenie energii - są to pojęcia należące do podstawowych kategorii jego nowej myśli. Zbierając to wszystko razem, jasne się staje, że historycznie podstawowe odkrycia Freuda są następujące: (1) występowanie potężnych irracjonalnych sił leżących u podstaw procesów motywacyjnych człowieka. (2) nieświadoma natura tych sił. (3) ich patogenne konsekwencje (ujawniające się w pewnych okolicznościach) oraz (4) uzdrawiający i wyzwalający efekt powodowany uświadomieniem nieświadomego.

Odkrycia Freuda były atakowane przez tych psychiatrów i psychologów, którzy go nie zrozumieli. Były one również atakowane przez wcześniejszych jego uczniów i zwolenników, którzy go zrozumieli, lecz stali się krytyczni, a jednocześnie pragnęli usunąć krępujące ramy dominującej pozycji Freuda i przeciwstawić się ujawnianej przez niego czasami sztywności przy niegodzeniu się na rewizję jego poglądów. Najbardziej znane postaci w gronie tych buntowników to Alfred Adler i Carl Gustav Jung. Zaproponowali oni zasadne elementy rewizji; niektóre z nich zostały później przez Freuda przyjęte. O wiele wcześniej niż Freud na znaczenie agresywnych i destruktywnych impulsów zwrócił uwagę Adler. Jung zaś wyzwolił

25