Obraz
8 (59)

38

życie sprowadzi do prostych formuł, że znikną zagadki, a sferę ducha uda się zredukować do sfery materji.

Dzisiaj raczej popadają łudzie w drugą jednostronność; przesadzają znaczenie świadomego wysiłku w życiu społecznem, wierzą w cuda ludzkiej woli. Coraz więcej znaczenia przypisuje się irracjonalnym pierwiastkom, szerzy się pewnego rodzaju mistyka czynu, ruchu, jako pierwiastka twórczego w dziejach.. Odpowiada temu znaczenie, jakie w obecnej epoce mają wodzowie narodów, dyktatorzy, W każdym razie trudno pisać współczesną historję, sprowadzając wszystko do warunków ekonomicznych, z pominięciem ludzkiej indywidualności.

Jakież więc praktyczne znaczenie ma studjum nauk społecznych? Czy na jego podstawie nie zyskamy pewnej orjentacji co do pytania, co jest możliwe do osiągnięcia w życiu społecznem, a co nie jest możliwe? A może tylko dotychczasowy stan nauk społecznych, które zaczęły się bardzo późno rozwijać, nie pozwolił jeszcze na wykrycie względnie choćby ścisłych praw społecznych; może w przyszłości te prawa się znajdą?

Jedna z nauk społecznych, to zn. ekonomja polityczna, operuje wciąż pojęciem praw, rządzących zjawiskami gospodarcze-mi. Może więc ta nauka wyprzedziła inne; może pozostałe również dojdą do lepszego sformułowania swoich praw, a wtedy życie praktyczne znajdzie w nich swoją podstawę, polityka będzie się musiała z niemi liczyć.

Znamy prawa, sformułowane przez teorję ekonomji politycznej; prawo wartości, prawo ceny, prawo zysku z kapitału i t, d_ Ale te wszystkie prawa opierają się na założeniu, że jednostka działa, kierując się zasadą egoizmu gospodarczego, że dąży do osiągnięcia jaknąjwiększego zysku. To dążenie wytwarza pewną prawidłowość zjawisk ekonomicznych; możemy tej prawidłowości dać wyraz ilościowy, a prawa, które ją stwierdzają, robią wrażenie praw ścisłych.

Ale, jak powiedzieliśmy, u podstawy tych praw tkwi założenie egoiznm gospodarczego. Teorja ekonomji ani tego egoizmu nie pochwala, ani nie gani, stwierdza tylko, że ten egoizm istnieje, i że powoduje określone działanie gospodarcze ¹). Nie mo-

’) Mówimy tu o egoizmie gospodarczym, a nie o egoizmie w ogóle,, w znaczeniu moralnem.

że jednak nawet ustalić granic tego egoizmu, bo one są zmienne w różnych warunkach czasu i miejsca. Człowiek kieruje się nietylko egoizmem gospodarczym, lecz także i innemi motywami. Może rządzić się solidarnością plemienną czy narodową, podporządkować swoją działalność gospodarczą nakazom religijnym. Może nie prowadzić gospodarki w sposób racjonalny, kalkulując umiejętnie maximum zysku, lecz kierować się tra-dycyjnemi nawyknieniami w swem gospodarstwie. Może wybierać zawód nie według jego największej rentowności, lecz według pojęć o stanowisku społecznem; może mieć przywiązanie do pewnych form własności, np. do ziemi, co łamie prawidłowy rachunek strat i zysków.

A pozatem często się zdarza, że działalność gospodarcza nie jest wolna, że nie określają jej indywidualne motywy, lecz że wkracza w nią i reguluje ją przymus państwowy. A ta gospodarka państwowa nie podlega już prawom, wykrywanym przez teorję ekonomji; np. regulowanie cen przez państwo jest ogra* niczeniem czy też usunięciem praw, rządzących ceną.

Nie możemy też, i to już nawet w teorji, wykryć jakichś praw, rządzących rozdziałem dochodu społecznego, oznaczyć nawet teoretycznie udziału poszczególnych warstw w sumie ogólnego dochodu. Przypuśćmy, że cały dochód społeczny jest wspólnem dziełem trzech warstw, trzech głównych uczestników produkcji. Wyraźmy to w bardzo prostej formie: a + b + c = 100. Otóż tego równania nie możemy rozwiązać.

Albowiem wszystkie te trzy czynniki są niezbędne do osiągnięcia dochodu społecznego. Bez udziału pracy niema dochodu; niema go bez udziału przedsiębiorcy, niema go bez kapitału. Żaden z tych czynników nie może sobie rościć pretensji do uzyskania całego dochodu; wiele zaś każdy z nich ma dostać z ogólnej sumy dochodu społecznego, tego nie określa żadne prawo ekonomiczne.

Rozdział dochodu społecznego oznaczają różne czynniki. Najpierw siła uczestników produkcji, ich organizacja, umiejętność walki, i t. d.; możnaby powiedzieć, że odbywa się tu próba siły egoizmów różnych warstw społecznych. Raz jedni górą, innym razem drudzy. Raz przedsiębiorca płaci robotnikowi tyle, że ledwo mu starczy na niezbędne utrzymanie, a kiedyindziej zno-