obraz1

104 Komunikacja rytualna: od rozmowy codziennej do ceremonii medialnej

zumienia, iż przykładają do tego specjalną wagę (Rothenbuhler, 1988c). Dayan i Katz (1992) podają wiele przykładów - od widzów telewizyjnych stojących na baczność, po spożywanie posiłków identycznych z podawanymi na dworze królewskim. Przykłady takie - pojawiające się osobno - wydawać się mogą niczym więcej, jak tylko osobliwościami pewnego zachowania. Jeżeli jednak stają się typowe dla zachowania dużej liczby osób, jeżeli ludzie przyznają, że jest to dla nich ważne, a równocześnie owe zachowania składają się - wraz z odpowiednimi przekonaniami, wartościami, emocjami i ekspresją symboliczną - na pewien znaczący wzór, można je wtedy traktować jako w pełni zrytu-alizowane oglądanie telewizji (Emerson, Perse 1995; Rothenbuhler 1989,1995).

Podobne prawidłowości można zaobserwować u odbiorców kanałów religijnych (Hoover 1988; Lutgendorf 1990c) oraz u kibiców sportowych, amatorów oper mydlanych czy fanów science fiction i muzyki. Nie należą tutaj do rzadkości doniesienia o charakterze anegdotycznym. Wenner i Gantz (1989) twierdzą ponadto, że takie zrytualizowa-ne działania często występują wśród kibiców sportowych oglądających telewizję, a mianowicie: posługiwanie się barwami klubowymi, spożywanie specjalnych posiłków i napojów, wykonywanie rutynowych czynności przygotowawczych, siedzenie na określonych krzesłach lub powtarzanie pewnych zwrotów w konkretnych momentach czasu. Eastman i Riggs (1994) zauważyli, że zrytualizowane oglądanie telewizji przez kibiców sportowych służy określaniu przynależności grupowej, dostarcza im możliwości uczestnictwa w wydarzeniu, wzbudza uczucia więzi z drużyną, ze sobą nawzajem i szkołą czy miastem, które drużyna reprezentuje, uczucia ufności oraz - częściowo żartobliwe, częściowo zaś poważne - poczucie wpływu na wynik zawodów. Na powtarzane okresowo zachowania, noszenie specjalnych strojów, gromadzenie się w grupach oraz odpowiednią aranżację innych rutynowych elementów życia społecznego, w celu ukazania tożsamości grupowej, wskazywano już w przypadku fanów muzyki, amatorów oper mydlanych, science fiction i miłośników gwiazd filmowych (np. Lewis 1992). Choć poszczególne wydarzenia mają większe lub mniejsze znaczenie, a zatem różną rangę, wielu fanów traktuje je bardzo poważnie, stąd takie rodzaje aktywności mają charakter zdecydowanie zrytualizowa-ny - są one wzorami, których ukryte możliwości rytualne ujawniają się w różnym stopniu.

Podobne możliwości istnieją w pewnych regularnie powtarzanych formach przekazów medialnych. Według Vande Berga (1995), nadzwyczajne wydania programów na temat Johna F. Kennedyego pełnią rolę wydarzeń rytualnych, dając widzom okazję - w ramach oferowanych środków - do odbycia symbolicznej pielgrzymki. Kinkade i Katovich (1992) wykazują, że rytualne działania - podejmowane przez oglądających kultowe filmy, takie jak The Rocky Horror Picture Show, traktowane przez wielu zaangażowanych widzów jako cotygodniowe, sezonowe czy doroczne wydarzenie - uwzględniają wyjątkowe cechy tekstu, w celu wyrażenia określonego światopoglądu. Każdego roku pokazywane filmy, takie jak Czarnoksiężnik z krainy Oz, również stają się -z powodu ich corocznego powtarzania oraz symbolicznego wcielania rozpoznawalnych wartości - ośrodkiem rytuałów rodzinnych (Payne 1989).

Nawet w zwykłych programach telewizyjnych - przynajmniej z powodu ich regularnej powtarzalności - istnieje pewien potencjał rytuali-zacji. Kilku autorów zwróciło uwagę na to, w jaki sposób struktura tekstu telewizyjnego wielu programów składa się na przerywany przepływ skoordynowany z zajęciami domowymi (np. Altman 1987; Mo-dleski 1983; Williams 1974). Selberg (1993) zauważa, iż wybrane momenty w owym przerywanym przepływie bywają wykorzystywane w sposób zrytualizowany do wyznaczania przejść jednej części dnia w drugą, wyznaczania ważnych dni w tygodniu oraz szczególnych dni w roku. Przykładowo, oglądanie wiadomości wieczornych staje się częścią zrytualizowanego przejścia z dziennego czasu pracy w wieczorny czas odpoczynku lub z czasu rozłąki członków rodziny w czas spędzany razem.

Pośród tych przykładów - bez wątpienia różniących się stopniem powagi, sformalizowania i rytualnej pełności - można znaleźć przykłady zrytualizowanego wykorzystania mediów, a mianowicie działań symbolicznych związanych z uczestnictwem w pewnym bardziej rozległym porządku znaczenia. Mamy wówczas do czynienia z rytuałem w sensie ścisłym, odmiennym od kategorii szczątkowej zwykłego nie-instrumentalnego wykorzystania mediów, któremu przypina się czasem etykietkę rytualnego wykorzystania mediów (zob. par. 3.1).

8.3 RYTUAŁY MEDIÓW

/. punktu widzenia studiów rytualnych można poddać badaniom dowolną sferę mediów, jednak największym zainteresowaniem cieszą się wiadomości. W tym przypadku użyteczność rytualnego traktowania została dobrze udokumentowana.

Pojęcie obiektywności, jako problem epistemologiczny, nastręcza wielu problemów doskonale znanych myśli naukowej, jednakże idea obiektywności składa się wciąż na absolutną podstawę publicznej wia-