P1240387

szcro woj. wrocławskiego) kończył się ważny etap szlaku 1 miał miejsce obrót towarowy poświadczony archeologie tnie dużą koncentracją „Importów". Po sforsowaniu Cdry szlak rozgałęział się w dwie odnogi. z których wschodnią uważa się zgodnie ra mniej ważną ⁷. Główna nitka dążyła bowiem na północ w poprzek dorzecza górnej Obry nad południkowy odcinek środkowej Warty⁵*⁹. Jak pisał dobitnie L.J. Łuka:    na Gorszewlcach kończyła się

zasadniczo wędrówka Importów"⁵®⁹. Inaczej ujmował później zagadnienie A. Gnrdawakl³⁷⁰, zdaniem którego szlak miał kontynuację równoleżnikową na Pałukach, Ziemi Chełmińskiej, a nawet na terytorium grupy warmińsko-mazurskiej, osiągając „tereny zajęte przez te grupy kulturowe, które prawdopodobnie monopolizowały większość miejsc bursz tynonośnych". Należy rozumieć, iż badacz ten miał na myśli wychodnie saabijskle, a nie wschodnio-pomorskie. Z hipotezą tą można by się ostrożnie zgodzić, suponując związek znalezisk „importów" nad Brdą 1 ujściem Wdy z północnowielkopoleklmi centrami ekspedycyjnymi⁵⁷¹. Prawdopodobniejsza wydaje się sugestia A. Gar-dawsklego dotycząca, dokumentowanej co prawda lepiej skarbami niż _nimportami” , odnogi wiodącej znad środkowej Noteci, to znaczy z pobliża centrum gorszewicko-komorawsklego, na Pomorze - w rejon międzyrzecze Gwdy i Drawy³⁷². Dodajmy, że szlak forsowałby więc Pradolinę Noteci w dogodnym jej przewężeniu, może konkretnie w okolicach Roska (woj. pilskie), wyróżniający on się na tle otoczenie nasyceniem brązami ³. W rozwinięciu poglądu “'•rdaw:;kiego wolno dopuścić, li właśnie tędy ludność północnej Wielkopolski znajdowała d^rstęp do wschodnlopomorsklej domeny obrotu surowym 1 obrobionym bursztynem. Pozostaje kwestią otwartą, czy oznaczało to Jednoczesne włączenie do wszechpomorskiego systemu ważniejszych dróg handlowych, wleloasoi ty centowych przedmiotowo, a Jeśli tak - to na Jakim poziomie. wiele mówiący Jest fakt położenia ś rod kowowarc i fińskich centrów wywiany dalekosiężnej 1 towarzyszących Im silnych skupień osadniczych na granicy zachodniowielkopolsko-lubuskiej i wschodniowielkopolsklej grup kultury łużyckiej w V E3 1 HaC³ Konwenfuje to z naszą wiedzą ogólną o intensyfikacji wymiany na stykach pradziejowych Jednostek terytorialho-- społeczno-gospodarczych •

Ka carglneslc zauważmy tylko, ia ob cnośfc niezbyt licznych „inę ortów" nad Prosną i górną Wartą aotna by też tłoaaczyć ich przoniknięciea w górę tych rsek, s fajans irodkowowarciniskiego,

³⁶⁸    *»ebistoria 1979, s. 2*J?| Luka 1959, s. 85.

³⁶⁹    Ł a k a 1959, «. «.

³⁷⁰    Prahistoria 1979. a. 287.

³⁷¹    Bukowski 1974, s. 294.

*72

Podobała Bukowski 1974, s. 294.

■*⁷³ S z a f r a fc s i; i 1955. tabl. LIV, LV (napa dla V IB - HaC).

⁵⁷⁴ Prahistoria 1979, ryc. 44, 45 (nspy^s G o d 1 I975a, mapy 2,3 (w HaC    sy-

-Jjc ta rab'.ot północną i półaocao-wschoaaŁą grupy śląskiej, wskazując rajon    jaj

ontaktu przestrzenno*o z wscfcodalowlelkopolską na obszarzo centrum średako-nowo--cjzkiego).

pierwszoplanowe znaczenie centrum gorarewlokcwkomorowakiego nie podlega jyakusji* Wykazał Je dogłębnie Jut ćwierć wieku temu L.J. Łukę⁵⁷⁵fc a po-_tvi*rdzlły najnowsze odkrycia T. Malinowskiego⁵⁷^. Dzięki tym ostatnia ponadto, te pośrednictwo handlowe między Poaorzem Wschodnim a kra-jtsi południowymi obejmowało nie tylko gotowe wyroby bursztynowe (głćwnle p*clorki), leoz równie! surowiec. Przy obecnym stanie badań nie potrafimy ustalić stosunku tegot centrum do ośrodka średzko-nowomiejskiego,    ich

«aJeonych powiązań 1 ewentualnej zaletności. 0 wadze ekumen egzystujących wewnątrz śreńskiego zakola Warty świadczą znane stąd „importy", w tym porównywalne ilościowo tylko z inwentarzem gorszewlckia paciorki szkliwne (do 450 sztuk na Jednym cmentarzysku). Na Równinie SredzkieJ występuje Jed-_ao z trzech głównych wielkopolskich skupień ceramiki malowanej, letące na sooiym północno-wschodnim skraju jej zwartego zasięgu. V poblitu widzimy największe w Polsce zagęszczenie stanowisk z ceramiką Inkrustowaną tudziel Interferencję obu typów naczyń w stopniu nie spotykanym gdzie indziej. Prawdopodobne, choć wymagające sprawdzenia, Jest przenikanie przez dorzecza Haśkawy i Szywry południowopolskich cech morfologiczno-styllstycznych ceramiki do Wielkopolski północnej (Pałuki). W wyniku przeprowadzonych studiów mlkroreglonalnych nad Jedną z tutejszych - ekumeną bnińską - wie-ay, te w drugiej połowie V ED lub na początku HaC nastąpiła skokowo faza optimum osadniczego, trwająca do przełomu HaC/D. Przyczyn sprawczych gwałtownego i wszechstronnego rozwoju kulturowego nie odnajdujemy raczej wśród czynników lokalnych. Trafne zdaje się wiązanie zaobserwowanej prosperity z istnieniem w najbliższym sąsiedztwie korzystnych warunków wymiany - dzię

377

ki lunkcJonowaniu dalekosiężnego szlaku handlowego

Od końca HaB zachodni odłam kultury łużyckiej dostaje się w orbitę wpływów ośrodków przed alpejskich, kosztem prawie całkowitego ustania kwitnących wcześniej przez stulecia kontaktów z rejonem środkowodunajskim (umownie siedmiogrodzkim)⁵⁷⁸. W strumieniu nowych oddziaływań południowych dominują elementy wschodnioalpeJskie, zblokowane w trudny do rozróżnienia amalgamat z italskimi. Niemniej dorzecze środkowej Odry - Warty także aktywność p roto celtyckich kultur zachodniohalsz tacki ch, trans^ono-*ana przez północne Czechy bądź niezależnie przez Turyngię i Saksonię Kasy zatem do czynienia na obszarze śląsko-wielkopolskim ze skrzyżowaniem się heterogenicznych impulsów ościennych, generowanych przez geograficznie 1 kulturowo różne centra, w różnym nasileniu oraz z różnych pobudek. Przyporządkowanie ich wszystkich poszukiwaniu nad południowym czy południowo-wschodnim Bałtykiem możliwości zaopatrzenia w bursztyn Jest absurdalne. Na liście ekwiwalentów za importowane w okresie halsztackim z Po-

^ Ł « k a 1959, s. 90-9*.

Malinowski 1971* 1972, s. 212* 1973. •• 21*.

* o g _Q l 1989, passim.

jfo „

Bukowski 1972. s. H? n.

Bukowski 1972. s. 12*.

379