P3190322

41

Zarys historii budowy miast w Polsce do połowy XIX w.

działek, połączyła średniowieczne miasto ze słynnym klasztorem na Jasnej Górze. Szeroka ta aleja, zamknięta dominująca bryłą warownego klasztoru, imponuje do dzisiaj rozmachem założenia. Podobnie układ ulicowy miały c osady w Turku /założona w 1823 r. /, w Rawie Maz. i in.

Prócz osad rzemieślniczych w Królestwie Kongresowym założone zostało 8 nowych miast jako ośrodki przemysłu włókienniczego: Bai>iak^:/l815/1816 r7 7*. Ozorków /1816 r. /, Aleksandrów /i822 r, /,"Zduóska Wola /1825 r./, Konstan -tynów /1830 r./, Tomaszów Mazowiecki /1830 r./. Wszystkie te miasta założone zostały przez prywatnych właścicieli dóbr, liczących na zyski z parcela -cji, dzierżaw, propinacji i innych opłat miejskich, lub biorących czynny udział w zakładaniu manufaktur włókienniczych.Układ nowozakładanych miast podobny był do omawianych poprzednio osad rzemieślniczych. Cechowały go zazwyczaj regułarn^jjrośtokątna sieć ulic, stosunkowo duże działki /czasem połączone razem z ogrodami, np. Konstantynów/ i jednolitość zabudowy domami rze mie-ślniczymi /ryc. 91/. Ośrodkiem tych miast były prostokątne place, przy których wznoszono zazwyczaj ratusz, kościół ewangelicki i murowane kramy. W więk -szóści tych miast zakładane były ogrody publiczne. Bardzo często'' właściciel miasta budował urządzenia niezbędne do wykańczania tkanin /postrzygalnie, folusze itd. /, czerpiąc z nich dodatkowe dochody.

Przy osadach _fabrycznjych i nowych miastach powstają w latach dwudzies tych manufaktury włókiennicze, dla których wznoszone są obszerne, nieraz cztero- czy pięciopiętrowe gmachy, wzorowane na manufakturach angielskich z końca XVIII w. Zakłady te lokalizowane są zazwyczaj w pobliżu niewielkich rzek, które dostarczały wody do produkcji i umożliwiały budowę spiętrzeń nie -zbędnych dla poruszania kół wodnych /Kalisz, Sieradz, Opatówek, Łódź/.

Istnieją również przypadki zakładania osad rzemieślniczych przy wsiach/np. Kamienica Polska, Zelów, Czarny Łas/, które, mimo początkowego rozwoju, nie przekształciły się w miasta. Być może przyczyną tego był kryzys, jaki na -stąpił w przemyśle włókienniczym po 1831 r. , który spowodował upadek rze -mi osła i drobnych fabrykantów.

Na terenie Kielecczyzny, wzdłuż rzeki Kamiennej, powstaje drugi wielki o-środek przemysłowy lecz o odmiennym zupełnie charakterze. W oparciu o miejscowe rudy żelaza i lasy /węgiel drzewny/ rozwinęła się tu produkcja hut--nicza. W latach 1820-1830 zbudowano kilka wielkich państwowych zakładów przemysłowych/Bobrza, Sielpia, Nietulisko, Samsonów/ = tzw. Zagłębie Staropolskie. Przemysł ten jednak nie był czynnikiem miastotwóreżym. Zakładane nowe osady robotnicze mają charakter osiedli wiejskich.

Należy tu wspomnieć o jeszcze, jednej wielkiej inwestycji przemysłowej w tym okresie, a mianowicie o warzelni soli i tężniach w Ciechocinku nad Wisłą /na północ od Włocławka/. Wielka ta hudi>wla_inżynierska /ryc. 92/, wykonana całkowicie z drewna, imponuje do dzisiaj swym ogromem /ponad 1700 m dłu -gości/. Miejscowość ta rozwija się nieco później w kąpielisko /projekt H. Mar -coniego z 1845 r. /. Drugie kąpielisko założone zostało nieco wcześniej /1836 r. / w pobliżu miasta Busko. Te dwie miejscowości zapoczątkowują w Królestwie Kongresowym nową formę osadniczą, jaką są osiedla letniskowe prze?naczonę dla sezonowych^kuracjuszy.

Poza miastami związanymi z rozwijającym się przemysłem włókienniczym, główna działalność inwestycyjna koncentrowała się w miastach, będących sie -dzibami władz administracyjnych. Najbardziej ożywiony ruch budowlany obser -wować można w stołecznejJWarszawie, gdzie w przeciągu lat 1817-1819 zbu -dowano ponad 400 nowych murowanych domów mieszkalnych, zazwyczaj dwu -piętrowych, oraz znaczną liczbę gmachów publicznych /ryc. '93/.

W okresie Królestwa Kongresowego nie został sporządzony dla Warszawy