s 54 55

Rozdział 3

PODSTAWOWE WOLNOŚCI I PRAWA W DZIEDZINIE OŚWIATY

Wolności i prawa w dziedzinie oświaty na tle innych wolności i praw człowieka

Wolności i prawa w dziedzinie oświaty są częścią praw i wolności człowieka. Wolności dotyczą sfery, w którą nikt, a zwłaszcza organy władzy publicznej, nie mogą ingerować. Sfera wolności jest prawnie regulowana w taki sposób, że prawo wyznacza jej granice i treść. Od woli jednostki zależy, czy zechce ona z wolności skorzystać i nikt oprócz niej samej nie może o tym decydować. Filozoficzną podstawą wolności i praw człowieka jest teza, zgodnie z którą wolności, prawa człowieka i obywatela nie są ustanawiane władczą decyzją przez prawotwórcę, lecz są przez niego wyłącznie deklarowane: „Mają one bowiem swoje źródło w (...) przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka. Godność ta jest (...) nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych”¹. Rozumowanie to stanowi przejaw naturalistycznego myślenia w naukach prawnych, szczególnie rozpowszechnionego w XIX wieku, a współcześnie spotykanego rzadziej niż pozytywizm prawniczy. Prawa bywają też określane mianem praw podmiotowych lub uprawnień. Korzystająca z nich jednostka może oczekiwać i domagać się pewnych działań i świadczeń na swoją rzecz, przede wszystkim od organów władzy publicznej². Prawa człowieka są to powszechne prawa moralne przynależne jednostce w jej kontaktach z państwem³.

W Karcie Narodów Zjednoczonych, Deklaracji Praw Człowieka oraz innych aktach prawa międzynarodowego podkreślono przyrodzoną godność człowieka oraz równość i niezbywalność praw wszystkich ludzi jako

55

PODSTAWOWE WOLNOŚCI I PRAWA W DZIEDZINIE OŚWIATY

podstawy wolności, sprawiedliwości i pokoju na świecie¹⁴⁴. Państwa-strony i w tym również Polska) zobowiązują się przestrzegać praw w stosunku do Hzystkich osób, bez względu na jakiekolwiek różnice, takie jak: rasa, płeć, Myk, poglądy polityczne, pochodzenie narodowe czy społeczne, niepełni isprawność i inne okoliczności. „Wszystkie istoty ludzkie rodzą się wolne i równe w godności i prawach. Są one obdarzone rozumem i sumieniem ■ na/ powinny postępować w stosunku do siebie wzajemnie w duchu braterstwa”¹⁴⁵.

Zgodnie z postanowieniami zawartymi w rozdziale II Konstytucji RP wyróżnia się:

¹ wolności człowieka,

-    wolności obywatela,

•    prawa człowieka,

-    prawa obywatela,

-    obowiązki człowieka,

•    obowiązki obywatela.

W Konstytucji RP określenie „człowiek” odnosi się do każdej istoty ludz-I lej, bez względu na jej przynależność państwową. Niektóre prawa i wolni iści są zastrzeżone tylko dla obywateli naszego kraju (zobacz na przykład

•    ul. 34 ust. 2, art. 55 ust. 1 Kondtytucji RP). Obywatelstwo polskie nabywa n; przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi. Miejsce

urodzenia nie ma żadnego znaczenia, jest to zasada zwana ius sanguinis (prawo krwi; art. 34 ust. 1 Konstytucji RP). Zawarte w Konstytucji wolno-i i i prawa, których adresatami są wyłącznie obywatele polscy, można podzielić na trzy grupy:

-    niektóre wolności i prawa osobiste, na przykład obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu do ojczyzny (art. 52 ust. 4), obywatel polski nie podlega ekstradycji (art. 55 ust. 1),

•    część praw politycznych, na przykład czynne i bierne prawa wyborcze (art. 62, art. 99, art. 127 ust. 3), prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej (art. 61),

-    nieliczne prawa socjalne, takie jak prawo do zabezpieczenia społecznego i pomocy na wypadek bezrobocia (art. 67), prawo powszechnego i równego dostępu do wykształcenia (art. 70 ust. 4). ^{4 5 6 7}

1

   Cytat za: P. Winczorek, Prawo konstytucyjne Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2003, s. 83.

2

   Ibidem, s. 88.

3

   W. Osiatyński, Szkoła Praw Człowieka. Tekst wykładów, Warszawa 1998, s. 16.

4

Prawa człowieka. Dokumenty międzynarodowe, opracowanie i przekład B. Gronowska,

5

I liisudowicz, C. Mik, Toruń 1993, s. 12 i n.

6

¹⁴⁵ Artykuł 1 Powszechnej Deklaracja Praw Człowieka (w:) Prawa człowieka. Dokumenty

7

międzynarodowe..., s. 20.