S5008487

114

Kod: nwiR.

osłonowy, charakterystycznie silnie wygięty i nie było na nim żadnych kolczastych nakładek (ryc. 7/12). Zbliżone okazy znamy z szeregu zespołów z terenu Bułgarii, pochodzących z okresu rzymskiego (Strelća. Bre-zovo, Brjastovica. Djulevo^,8#. Debren ^lSł, Stara Zagora *•*), a ponadto z Pompei *•* i wzmiankowanych wyżej oppidów w Tilięca. Pialra Roęie, Sighięoara i Boęorod. Wędzidło z Orodelu stanowi pra wd opod ob ni o prototyp dla wyliczonych okazów pochodzących z okresu rzymskiego, za czym przemawia także jego chronologia, przesunięcie bowiem datowania zespołu z Orodelu na okres rzymski nie wydaje się możliwe ^,8ł.

Pozostałe wędzidła typu IIA reprezentują kilka wariantów, praktycznie rzecz biorąc trudno znaleźć 2 okazy identyczne. Można wyróżnić 5 zasadniczych odmian tego typu wędzideł. Najliczniejszy wariant (IIA,) wyróżnia się silnym wygięciem dolnego zakończenia wąsów, gładką, jed-nodzielną poprzeczką środkową oraz 2-dzielnym ścięgierzem z nałożonymi licznymi nakładkami (Padea. Altimir-Ciganskata Mahala kurhan 1, Bahovica. Bjala Slatina, Borovan — 3 okazy, Bukjoyci — 4 okazy, Dolni Lukovit, Górna Malina kurhan 3. Ihtiman — ryc. 1114. Kam-burovo — ryc. 8/13, Kameno Pole, Komarevo-Vraćanka. Kriva Bara. Lesura-Vamicite, Liljaće. Lipnica, Makocevo — 2 okazy, Pavolće?. Po-pica?, Sofronievo. Vinograd — ryc. 8/22). Kilka z tych okazów posiada zdobienie na wąsach — poprzeczne nacięcia (Padea, Borovan-Tichov Lak. Bukjovci — 3 okazy, Ihtiman), niektóre mają na ścięgierzu nie żelazne, lecz brązowe nakładki (Kriva Bara, Lipnica, Dolni Lukovit). W świetle zespołów z datującymi zabytkami okres użytkowania tej odmiany wędzideł był dość długi. Najstarszymi zespołami są groby z Lipnicy i Liljaće. Ten ostatni reprezentuje starszą tradycję w dziedzinie obrządku pogrzebowego (duży nasyp kurhanu, dwukomorowa skrzynia kamienna z pochówkiem ciałopalnym i szkielet konia)^ISS. Choć zespół ten nie dostarczył zabytków, które można precyzyjnie datować (grot włóczni, 2 naczynia), to słuszniejsze wydaje się zaliczenie go do horyzontu poprzedzającego powstanie grupy Padea-Panagjurski Kolonii. Nie można też wykluczyć

«• I. Veaedikov 1957, s. 173 tu IM n, ryc. 26, 27.

■> EL Żuglev 1968, ryc. 2.

*** Mim iw Stara Zagora — niepublikowane.

■* L Venedikov 1967. ryc. 28. Tu też należy wędzidło z Malko wic.

^ML Venedikov (1957, s. 175), opierając się na różnicy opinii C. S. Nieo-Iłaecu-Plopęora i D. Berciu na temat znalezisk z Orodelu, sugeruje, że wędzidło wat m■frffrfrr*¹"- w skład jednego zespołu grobowego z późnolateńskim mieczem i zdobionym nożem bojowym. Wydaje się. że krytycyzm I. Venedikova jest w tym wypadku zbyt daleko posunięty.

•Por. D. Baliński 1962.

lift

podobnie wczesnej metryki grobu z Lipnicy, który zawierał nóż bojowy typu klasycznej ..machajry**. Najmłodsze zespoły pochodzą z Kamburwa (limbo typu III). Komareva, Vinogradu — można je odnosić do zaawansowanej fazy LT D.

Stosunkowo liczne są jeszcze wędzidła odmiany IIA* różniące się od poprzednio omówionych posiadaniem na środkowej poprzeczce żelaznych (Alt im i r. B5rkaćevo, okolica Bjalej Slatiny, Komarevo-Kirkov Vrfih. Le-sura) lub brązowych pierścieni (Reselec?, Viskjar — ryc. 11/10). Odmianę tę można chyba w pełni odnosić do późnego okresu lateńskiego, jak dowodzą tego zwłaszcza zespoły z Komareva (ostroga) i Lesury (umbo kolista).

Odmiana IIAg (Buk jovci-Ta tarlfika — ryc. 11/16 i Reselec) wyróżnia się od podstawowej wersji (typu 11A|) posiadaniem w dolnej części wąsów otworów dla zaczepienia wodzy. Umbo z Bukjovci pozwala odnosić tę odmianę do późnego okresu lateńskiego. Niestety nie można precyzyjnie datować pozostałych odmian, a to: typu IIA« (ryc. 11/15) znanego z kurhanu 13 w Górnej Malinie — wyróżniającego się jednodzielnym ścięgierzem oraz typu IIA* (ryc. 11/11) znanego z Borovanu — z jednodzielnym ścięgierzem a dwudzielną poprzeczką środkową oraz I otworami dla wodzy w dolnej części wąsów.

Zasięg wędzideł konstrukcji złożonej wyraźnie dowodzi, że ten ich rodzaj powstał prawdopodobnie na terenach trackich na południe od Dunaju ^1M, i to nawet raczej na obszarach położonych między Dunajem a Starą Płaniną, skąd pochodzą 33 wędzidła pewnie zaklasyfikowane do typu IIA, wobec 6 z okolic Sofii, 1 z Oltenii, 1 z Węgier (Kószeg). 2 z Serbii (Belgrad-Karaburma i przypuszczalnie Sotin-Zmajevac), 4 z Italii (bez znalezisk zaczepów omegowatych). Takie rozmieszczenie znalezisk nakazuje powątpiewać w słuszność koncepcji W. Kramera o italskie; genezie tej wersji wędzideł^m. Wędzidła omawianego typu są szczególnie charakterystyczne dla późnego okresu lateńskiego, lecz w centralnym rejonie ich rozprzestrzenienia pojawiły się wcześniej. Cezura chronologiczna proponowana przez I. Venedikova (co 250 p.n.e.)^lm wydaje się być w zasadzie słuszna **•. Zespół z Liljaće (i Lipnicy?) sugeruje, że wędzidła te powstały zapewne przed wytworzeniem się grupy rulrt Piingjlllrti

^>M I. V e nedi ko v 1967, s. 161 n.

W. Kramer 1994a. s. 2S7; podobnie 1 A H. Potratz 1996, ilMa

^1W I. Ven edikov 1967, s. 161 n.

*• Stosunkowo wczesnej daty dla omawianego typu wędzideł zdaje H dostarczać też znalezisko omegowatego zaczepu | obozu rzymskiego w ReniebUs kolo Numantii. odnoszonego do 163 r. p.n.e. (A. Sc h ul ten 1639. tabL 34/13. W. Kramer 1964 a, s. 357), sacsąps tego rodzaju byty bowiem stosowane do wędzideł

2010/03/01 23:11