SDC11042

110 Marta Łuczyńska

— prawo do pomocy i rola państwa w jej zapewnianiu Czy pomoc udzielana przez pomoc społeczną za pośrednictwem pracownika socjalnego jest prawem czy przywilejem klienta? Czy pracownik socjalny jest realizatorem Świadczeń czy rozdawcą przywilejów?

Dylematy wśród kolegów w środowisku pracy

Dotyczą stopnia, w jakim pracownicy socjalni zobowiązani są do zgłaszania przypadków niekompetencji czy szkodliwości kolegów oraz przypadków oszustw w stosunkach między kolegami.

Czy pracownik socjalny powinien zareagować w każdej sytuacji naruszenia norm obowiązujących w instytucji przez swoich kolegów? Jeżeli tak, to w jakiej formie? Formalizm czy koleżeństwo?

Dylematy związane z asymetrią pomiędzy wartościami osobistymi i zawodowymi

Jak powinien zachować się pracownik socjalny w sytuacji, w której uznawane przez niego wartości osobiste są w sprzeczności z zasadami obowiązującymi go jako reprezentanta określonego zawodu? Jak radzić sobie może w takich sytuacjach?

Na tak sformułowane pytania, będące odbiciem dylematów etycznych, nie ma klarownych odpowiedzi. Powstaje więc konieczność spojrzenia na działalność zawodową pracownika socjalnego od nieco innej strony. Każdy element jego aktywności zawodowej może być wątpliwy etycznie. Praca natomiast w sytuacji permanentnego stresu związanego z wyborami może doprowadzić do zmęczenia emocjonalnego, frustracji, stresu czy w końcu do wypalenia zawodowego. Jest to natomiast specyfika zawodów profesjonalnie związanych z pomaganiem. Kiedy narzędziem pracy jest sam człowiek, a tworzywem też człowiek, nie da się uciec od odpowiedzialności. Dlatego dylemat etyczny jest wpisany w ten rodzaj profesji; wynikając z pracy z drugim człowiekiem, sprowadza się często do konfliktu pomiędzy paternalizmem a samostanowieniem, czyli z jednej strony dozwolonym stopniem ingerowaniem w wolność klienta, a z drugiej strony jego prawem do decydowania o sobie.

Czy zatem istnieje możliwość rozwiązania konfliktów pomiędzy wartościami, czyli dylematów etycznych ?

Frederic Reamer dokonał próby określenia podstawowych wskazań etycznych, które mogą być pomocne w przypadku wystąpienia konfliktu wartości i konieczności podjęcia decyzji. Sprowadzają się one do czterech podstawowych zasad:

„1. Zabezpieczenie niezbędnych warunków wstępnych indywidualnego działania — takich jak życie, zdrowie, żywność, dach nad głową, równowaga psychiczna — ma pierwszeństwo [nad tymi] (...), które podwyższają jakość życia, lecz nie są dla jego istnienia niezbędne.

2.    Prawo jednostki do niezbędnych wstępnych warunków działania ma pierwszeństwo nad prawem innych jednostek do wolności.

3.    Prawo jednostki do wolności ma pierwszeństwo nad jej prawem do dobrego samopoczucia.

4.    Zobowiązanie do przestrzegania praw, zasad i przepisów, na które dana osoba z własnej woli wyraziła zgodę, ma przewagę nad jej prawem do dobrowolnego angażowania się w działania sprzeczne z tymi prawami, zasadami, przepisami.

5.    W przypadkach konfliktowych prawo jednostki do dobrego samopoczucia może przeważać nad regułami i ustanowieniami dobrowolnych stowarzyszeń”¹.

Wskazania etyczne, podobnie jak kodeks etyki zawodowej, mogą stanowić dla pracownika socjalnego płaszczyznę odniesienia przy rozwiązywaniu konfliktów o charakterze etycznym. Ale ostateczną instancją dokonującą tych rozstrzygnięć jest on sam i jego standardy osobiste i zawodowe.

Konieczność dokonywania ciągłych wyborów o charakterze etycznym, związanych z konfliktami wartości, obcowanie na co dzień z ludzką biedą, krzywdą, zmaganie się czasami z własną niemocą powodują sytuację, w której pracownik socjalny ponosi psychologiczne koszty. Mogą dotyczyć one czasami konieczności działania wbrew sobie, nieumiejętności asertywnego zachowania, zaniedbania własnych spraw i brania na siebie odpowiedzialności - - tym większej, im większa bezradność klienta. Czasami jego niewdzięczność, oskarżanie o straty zaistniałe w trakcie działań pomocowych, jego podejrzliwość lub brak zaufania, poczucie bycia wykorzystywanym to również cena, jaką pracownik socjalny płaci za wybór takiego zawodu. Konsekwencją braku umiejętności rozwiązywania dylematów etycznych, radzenia

1

F. G. Reamcr, ibidem, s. 68-69.