skanowanie0023 (43)

82 Anna Burzyńska

Maksymalnie otwarty, synkretyczny i pluralistyczny charakter teorii kulturowej, a także właściwy jej eklektyzm metodologiczny obrazuje również wydany niedawno słownik Petera Brookera pt. A Glossary of Cultural Theory⁸⁰. Zawiera on hasła z bardzo różnych kręgów problemowych, zakresów tematycznych i metodologii. Terminy z obszarów poetyki, krytyki literackiej, analizy estetycznej łączą się tutaj z pojęciami zaczerpniętymi ze sfery filmu, mediów i kultury popularnej, z terminologią psychoanalityczną, socjologiczną, antropologiczną i kulturoznawczą, z kategoriami wypracowanymi na gruncie feminizmu, postkolonializmu, marksizmu, teorii informacji, teorii dyskursu, wreszcie - z językami strukturalizmu, poststruktura-lizmu i postmodernizmu⁸¹. Słownik ten oddaje więc specyfikę współczesnej teorii kulturowej, która w chwili obecnej zdaje się być dyscypliną wrażliwą na bardzo szeroko rozumiane kulturowe uwikłania literatury, a więc: polityczne, etyczne, etniczne, narodowe, rasowe, ale także płciowe czy seksualne. Kulturowa teoria literatury jest więc w tym sensie swego rodzaju konglomeratem rozmaitych teorii i poetyk - począwszy od wąsko rozumianej poetyki kulturowej i badań kulturowych, poprzez teorie etniczne, rasowe, narodowe i postkolonialne, następnie: feministyczne, genderowe, gejowskie i lesbijskie - aż do najnowszych - spod znaku ąueer. Badania postkolonialne skupiają się przede wszystkim na analizach politycznych oraz ideologicznych wpływach Zachodu na inne kultury (zwłaszcza kultury Trzeciego Świata), a także na sposobach konstruowania znaczeń w obszarach poddawanych praktykom imperialistycznym, uzasadniającym (poprzez specyficzne konstrukcje znaczeniowe) swoje panowanie nad podbitymi społecznościami. Zajmują się także analizami strategii represjonowania wszelkich mniejszości etnicznych spychanych na margines przez kultury dominujące.

Z kolei badania z kręgu feminizmu, krytyki genderowej, gejow-sko-lesbijskiej i ąueerowej poddają analizie kulturowe determi-

narift tnygflmncri nłt»imi/vrli    i    —Ł_■

(homo- i heteroerotycznych) oraz sposoby wymykania się jednoznacznym przyporządkowaniom tożsamościwym (ąueer). Podejmowana jest w tym przypadku zarówno krytyka ideologiczna demaskująca represyjność wzorców i matryc kulturowych, jak i gruntowna analiza społeczno-kulturowych uwarunkowań różnic płciowych i seksualnych, oraz badanie konstrukcji ról płciowych i seksualnych w tekstach literackich.

Zgadzamy się dzisiaj już zapewne co do tego, że nie da się stworzyć jakiejś jednej „wielkiej” teorii, która na wzór karte-zjańskiej Mathesis Universalis byłaby zdolna objąć i usystematyzować wszystko, a co więcej - że próby tworzenia takiej teorii byłyby już w chwili obecnej niepożądane, bo to nie jednolitość i całościowość, lecz zróżnicowana wielość w najlepszy sposób oddaje ducha naszej epoki. Tego rodzaju pluralistyczne i liberalne nastroje panują już niemal we wszystkich dziedzinach humanistyki, nie tylko w badaniach literackich. A więc to, co aktualnie nazywamy kulturową teorią literatury, jest raczej otwartym zbiorem pojedynczych, lokalnych teorii, o własnych kryteriach racjonalności, a nie jakimś spójnym systemem pojęciowym. Najnowsza teoria świadomie zrezygnowała z pytań o uniwersalną istotę literatury lub o ogólne warunki możliwości interpretacji, a także z naukowych i fundamentalistycznych aspiracji. Nie pyta też ona o kryteria poprawności odczytywania, lecz jedynie pomnaża interesujące sposoby interpretacji literatury, wzbogacając tym samym jej rozumienie o coraz to nowe obszary.

Współczesna teoria kulturowa tworzy w tym sensie szerokie, interdyscyplinarne, wielokontekstowe i zmienne historycznie uniwersum wszelkiej wiedzy użytecznej w procesie czytania literatury, jest dziedziną, która nie ustanawia już fundamentów, kryteriów czy uzasadnień dla praktyk interpretowania literatury, lecz kontynuuje je nieprzerwanie, dostarczając im coraz to nowych języków i kontekstów. Staje się więc otwartym na

_ —ii-:_ -łi: i --------- J-—i----------—