skanuj0017 (185)

Bohater wiersza, być może, mówi do kogoś, z kim idzie — do przyjaciela albo do kobiety, którą zna bardzo dawno. Ale, być może, tylko do siebie; „ty” — to ja z dzieciństwa, ja z przyszłości, ja zobaczony z innej perspektywy. Jednakże niezależnie od tego, czy uznamy, że monolog zwrócony jest do jakiejś innej osoby, czy że jest monologiem wewnętrznym, sens wiersza się nie zmieni. Przejście między „ja” i „ty” jest tutaj płynne. Można patrzeć na siebie jak na innego, jak na samotnego przechodnia, a zarazem ktoś drugi może być cząstką mnie. Podobnie płynne jest przejście między „ja” a światem zewnętrznym. Świat jest we mnie obecny, jego fragmenty — rozproszone i pochodzące z różnych warstw czasu — są budulcem mojej osobowości.

Również retoryka tego poetyckiego monologu jest w znacznej mierze pozorowana. Powiązania zdań zaznaczone są za pomocą wyrazistych środków składniowych: „jeśli kiedyś...”, „i co ważniejsza...”, „to prawie jak...” itp. Ale powiązania te pod względem logicznym są słabe: stuk laski przypomina stuk maszyny do pisania, maszyna do pisania byłaby cudem w dzieciństwie, dziś kaleczy palce, „głos ten” jest głosem ręki — ale czyj głos: laski czy maszyny do pisania? Właściwie nie jest to ważne, oba głosy nałożyły się na siebie; w zakończeniu mowa i o książce moich dni, co wiązałoby się z maszyną do pisania, i o lasce. Porządek składniowy oddaje tylko zazębianie się kolejnych obrazów, które rodzą się jeden z drugiego, rozpraszają się, nawracają w nieregularnym rytmie. W obrazach tych fragmenty miejskiej codzienności ukazują się w takiej postaci, jaką rejestruje jednostkowa wrażliwość — konkretne, ale niezbyt istotne, przypadkowe, ale mające jakąś emocjonalną wartość, jedne z wielu, dobrze znane, a przede wszystkim inicjujące ruch skojarzeń, wspomnień, wyobraźni. Aorta,

0    jakiej mówi tytuł wiersza, ma być — zdaje się — aortą, przez którą płyną zmieszane razem potok życia i potok świadomości.

^! Kubizm, ze wszystkich wczesnych awangard poetyckich odznaczał się najmniejszą skłonnością do prób ryzykownych, ale przyniósł — czy (przynajmniej sprawdził — zdobycze, które stały się dobrem wspólnym poezji dwudziestowiecznej. Widać je również w Polsce. Wyrazistość obrazu przeszła do poezji lat trzydziestych, którą określa się nazwą Drugiej Awangardy, a'póżniej za pośrednictwem Różewicza do poezji powojennej. Również Druga Awangarda przejęła i przekazała dalej zasadę mieszania planu rzeczywistego, planu wspomnienia i planu fantazji oraz subiektywizm, który nie jest wrażeniowy, impresyjny, ale polega na czynnym udziale wyobraźni w poetyckiej rekonstrukcji świata. Zasięg znacznie szerszy przybrała tendencja, którą można uznać za główną w kubi-stycznej poetyce: powrót do konkretu życiowego, prozaizacja języka, budowanie utworu przez zestawianie fragmentów realnych. Jednakże tendencja ta, choć w poezji współczesnej występuje stale, przejawy ma zmienne. Co innego w latach dwudziestych, a co innego dziś odbieramy w wierszu jako fakt realny, wprost z życia przeniesiony; inny język w latach dwudziestych, a inny obecnie jest dla nas w poezji językiem doprowadzonym do nagiej prozaicz-ności. Samo zresztą dążenie do urealnienia

1    sprozaizowania mowy poetyckiej nie przedstawia się zazwyczaj jako kontynuacja wysiłku poprzedników. Jest to dążenie, które odnawia się spontanicznie, korzystając z impulsów nader rozmaitych. Dla tych, którzy chcą, aby poezja powróciła do życia, na ogół mało ważne są poprzednie literackie wzory podobnych powrotów. W istocie jednak pierwsze dobitne manifestacje

63