skanuj0027 (149)

czej i obietnicy dobrobytu łagodzącego napięcia społeczne. Dziś gospodarka ma kłopoty, a system polityczny obciążony jest problemami, z którymi nigdy dotąd nie musiał się mierzyć. Jeden z nich - będzie o nim mowa w eseju Gospodarstwo publiczne - to pytanie, czy system może sobie poradzić z ogromem ciążących na nim zagadnień. Zależy to częściowo od „technicznych” czynników ekonomicznych i od stabilności systemu światowego. Głębszym i trudniejszym pytaniem jest wszakże kwestia legitymizacji społeczeństwa, znajdującej wyraz w motywacjach jednostek i moralnych dążeniach kraju. 1 tu właśnie sprzeczności kultury mają znaczenie podstawowe.

Zmiany w kulturze i postawach moralnych - stopienie się wyobraźni ze stylem życia - nie podlegają „inżynierii społecznej” czy politycznej kontroli. Wynikają z wartości moralnych tradycji społeczeństwa, tych zaś nie sposób narzucić. Źródłem najgłębszym, bijącym u samych podstaw społeczeństwa, są koncepcje religijne; bliższym - system wynagrodzeń i motywacji (oraz ich legitymizacja), wypływający ze sfery pracy.

Kapitalizm amerykański, jak starałem się okazać, utracił swą tradycyjną legitymizację, opartą na moralnym systemie wynagrodzeń, zakorzenionym w protestanckim uświęceniu pracy. Zastąpił ją hedo-nizm, obiecujący materialny dostatek i luksus, lecz trwożliwie stroniący od wszystkich historycznych implikacji „systemu pożądliwości”, z właściwą mu bezgraniczną tolerancją społeczną i libertynizmem. Kulturę w poważnym stopniu zdominował modernizm, podważający mieszczański styl życia, a styl życia warstw średnich - hedonizm, uniee-stawiający protestancką etykę, która dawała społeczeństwu moralne podstawy. Kulturowe sprzeczności kapitalizmu wynikają z wzajemnego oddziaływania modernizmu stworzonego przez poważnych artystów, z instytucjonalizacji form uczestnictwa w kulturze przez „kulturalną masę” oraz z hedonizmu jako sposobu życia popieranego przez system marketingu. Dziś modernizm wyczerpał się i nie jest już groźny. Hedonizm naśladuje swe jałowe żarty. Natomiast porządkowi społecznemu brak zarówno kultury, będącej symbolicznym wyrazem wszelkiej żywotności, jak i moralnych impulsów, to jest siły motywacji. Co zatem utrzymuje społeczeństwo w całości?

Jest to związane z ogólniejszym problemem, wynikającym z natury nowoczesnego społeczeństwa. Społeczeństwo przemysłowe opiera się na zasadach gospodarowania i oszczędności: wydajności, obniżaniu kosz-

tów produkcji, optymalizacji, funkcjonalnej racjonalności itd. Otóż zasady te popadają w konflikt z prądami kultury świata zachodniego, ponieważ kultura modernistyczna sprzyja antyintelektualizmowi, propaguje powrót do instynktownych źródeł ekspresji. Z jednej strony, mamy więc do czynienia z dążeniem do funkcjonalnej racjonalności, technokratycznego podejmowania decyzji, rekompensaty na zasadach merytokracji, z drugiej natomiast - z nastrojem apokalipsy i antyra-cjonalnego sposobu zachowania. Ta właśnie rozbieżność stanowi o kulturowym kryzysie zachodniego społeczeństwa mieszczańskiego. Na dłuższą metę sprzeczność ta rokuje najbardziej złowieszczy podział społeczeństwa.