skanuj0095 (30)

198

ukazuje zdjęcia z czasopism dotyczące wydarzeń z listopada 1989, które świadczą o osobistym zainteresowaniu Vaclava Havla losami tej grupy. Kiedy tylko mija gorączka rewolucyjna, główny bohater, Jakub Spalek - student wydziału aktorskiego DAMU i reżyser - zaczyna mówić o pierwszych rozczarowaniach. Przede wszystkim jest to rozczarowanie do kultury zachodniej. Wyjazd do Paryża - który był największym niezrealizowanym marzeniem tylu młodych w latach 60. i 70. -kończy się dla bohatera niemiłym zaskoczeniem.

Szef teatru staje się powoli jego urzędnikiem i film pokazuje cały ten proces obok wydarzeń z życia osobistego i rodzinnego, na które zostaje coraz mniej czasu. Po roku Jakub ma prawo powiedzieć, że jedynie w teatrze mu się powiodło. Premiera sztuki Vadava Havla jest sukcesem; autor składa podziękowania teatrowi „Kaspar", fotografuje się z aktorami, co dokumentują wycinki z gazet. Osiągnięcia artystyczne jeszcze usuwają w cień dramaty rodzinne, rozpad małżeństwa, ale z upływem czasu bohater traci swój entuzjazm. Dochodzą do głosu nieubłagane prawa ekonomii; szef zespołu nie może sobie pozwolić na kupienie butów. Funkcjonowanie teatru zakłócają odgłosy dyskoteki; właściciel budynku ma prawo zarabiać wynajmowaniem wszystkich pomieszczeń. Szefowi „Kaspara" na jakiś czas udaje się wynegocjować, by dyskoteka rozpoczynała się po zakończeniu spektaklu, ale wkrótce jesteśmy świadkami znaczącego odwrócenia wartości: teatr nie ma prawa już przeszkadzać w funkcjonowaniu dyskoteki. Pozostawiamy głównego bohatera, którego właśnie zwolniono z funkcji dyrektora, w stanie wielkiej niepewności: Boję się teraz, mam rodzinę, muszę sobie radzić finansowo; jeszcze nie wiem, co to wszystko znaczy.

Przed omówieniem serii dokumentów poświęconych bohaterom indywidualnym należy jeszcze wspomnieć o dwóch filmach, które mówią o specyficznych zamkniętych społecznościach - zamkniętych w sensie dosłownym bądź za murami klasztoru, bądź też za kratami więzienia. Dokumenty te są znaczącym świadectwem współczesnej historii Czech. Pierwszy z nich Stuofil jsem tebe... (Stworzyłem ciebie...) mówi o Kongregacji Sióstr Miłosierdzia Świętego Karola Boromeusza i nakręcony został w październiku 1989, a więc jeszcze przed przełomem na życzenie sióstr, ze znacznym ryzykiem dla autora - jak informują twórcy. Głównym pretekstem filmowania stały się zakonne obłóczyny. Przyjęcie do kongregacji musiało być zachowane w głębokiej tajemnicy jeszcze w pierwszych dniach października. Od czterdziestu lat zakonowi nie wolno było przyjmować nowych członkiń. Decyzja dziewcząt, które składają właśnie pierwsze śluby zakonne jest aktem wielkiej odwagi. W silnie zlaicyzowanym czeskim społeczeństwie trzeba się było liczyć z niechęcią i podejrzliwością otoczenia. Wiara młodych ludzi przechodzi prawdziwą próbę ognia. W dokumencie ukazano wiele przykładów poświęcenia, jakim wykazują się pielęgniarki i siostry miłosierdzia pracujące w szpitalach i domach opieki. Widzimy, iż ta praca jest źródłem radości dla osób, które wybrały drogę życiową pod prąd czasu.

Film Stworzyłem ciebie... łączy wątek religijny i społeczny. Pierwszy z nich znajduje zamknięcie w ostatniej scenie: przyjęcie komunii dopełnia obrzędu mistycznych zaślubin z Chrystusem. Wątek społeczny dotyczy pracy sióstr dla ludzi znajdujących się na obrzeżach społeczeństwa, odrzuconych. Starość, powolne umieranie wreszcie śmierć cywilizacja współczesna wypiera ze swej świadomości, stąd ludzie tak zwanego czwartego wieku mogą jedynie liczyć na bezgraniczne poświęcenie kogoś, kto posiada motywację religijną. Konieczność powrotu sióstr zakonnych do szpitali i hospicjów nasuwa się sama. W filmie pokazano także tę społeczność sióstr, która tworzy się za murami klasztoru. Budują ją młode, radosne, wykształcone dziewczęta, pochodzące z różnych środowisk. Każda z nich wnosi jakąś wiedzę i umiejętności, które wzbogacają wspólnotę. Takiego wątku nie mogło zabraknąć w jednym z pierwszych filmów zrealizowanych dla Fundacji Film i Socjologia.

Realizacja drugiego filmu: Za mnżemi {Za kratami) rozpoczęła się kilka miesięcy wcześniej i trwała dłużej. Autorka wyraźnie zaznaczyła czas: maj 1989 - styczeń 1990, w którym zaszły wielkie zmiany tak w życiu kraju, jak i samych bohaterów. Młodzi chłopcy - żaden z nich nie ukończył jeszcze osiemnastu lat - tworzą zamkniętą społeczność, która jest krzywym zwierciadłem życia poza mutrami więzienia. Obowiązują tutaj te same rytuały, przepisy, restrykcje - tyle że w wymiarze zaostrzonym. Więźniowie poddawani są szkoleniu politycznemu, uczestniczą w obowiązkowych przeglądach prasy (na przykład 11 września 1989 roku prasówka dotyczy „Dnia Górnika i Energetyka"). W filmie zaznaczone zostało rozwarstwienie tej społeczności, przypominające o istnieniu mniej i bardziej uprzywilejowanych kast po drugiej stronie krat. „Więźniowie prominentni" mają większe uprawnienia i pozostałych denerwuje fakt, że „chodzą jak baronowie". W ramy tak ustalonego porządku zaczynają się wdzierać za pośrednictwem dziennika telewizyjnego coraz bardziej nieprawdopodobne wiadomości ze świata zewnętrznego: tłumy dobrowolnie zbierają się na ulicach, komuniści oddają władzę, ich miejsce zajmują dysydenci, media transmitują uroczystości religijne. Młodzi przestępcy wychodzą z więzienia po ogłoszeniu amnestii i demonstrują swój entuzjazm dla osoby Vaclava Havla. Widać jednak wyraźnie, że wolność, zarówno ta osobista, jak i polityczna, niczego