P1011877

butor pracuje ciętej, więcej ma kłopotów i je mniej od innych we wsi. Nie Jest to prawda w wypadku naczelnika-redystrybutora u Kwakiutlów. Wielcy naczelnicy potlaczowi wykonywali funkcje przedsiębiorcy i menadżera niezbędne do zorganizowania dużego potlaczu, ale — wyjąwszy pojedyncze wyprawy na ryby czy lwy morskie — najcięższe prace pozostawiali swym podwładnym. Najwięksi naczelnicy potlaczowi mieli nawet kilku jeńców wojennych, którzy pracowali dla nich jak niewolnicy. Z punktu widzenia przywilejów konsumpcyjnych naczelnicy Kwakiutlów rozpoczęli odwracanie formuły Kaoków i część „mięsa i tłuszczu” zatrzymywali dla siebie, pozostawiając większość „kości i czerstwych placków” swoim podwładnym.

Podążając zgodnie z kierunkiem ewolucji od wielkiego człowieka Atany, zubożałego robotnika-przedsiębior-cy, do na poły dziedzicznych naczelników Kwakiutlów, dochodzimy do społeczeństw na poziomie państwa rządzonych przez dziedzicznych królów, którzy nie wykonują żadnych istotnych prac produkcyjnych w rolnictwie lub gdzie indziej i którzy zatrzymują dla siebie wszystko, co najlepsze, i to w największych ilościach. Na szczeblu imperiów — wysoko postawieni władcy z bożej łaski utrzymują swój prestiż budując okazałe pałace, świątynie i kolosalne pomniki, a swoje prawo do dziedzicznych przywilejów uprawomocniają wobec wszelkich konkurentów nie przez potlacz, lecz siłą oręża. Odwracając ten porządek, możemy zacząć od królów i poprzez naczelników potlaczowych i wielkich ludzi dojść do egalitarnych stylów życia, w których wszelkie konkurencyjne popisy i konsumpcja na pokaz uprawiane przez jednostki zanikają, a głupca chełpiącego się swą wielkością oskarża się o czary i kamienuje.

W tych prawdziwie egalitarnych społecznościach, któ-

re przetrwały na tyle długo, że zbadali je antropologowie, nie występuje redystrybucja w postaci uczt rywali-zacyjnych. Zamiast tego dominuje sposób wymiany znany jako wzajemność. Jest to termin techniczny na określenie wymiany gospodarczej zachodzącej między dwoma osobnikami, w której nikt nie precyzuje, czego się spodziewa w zamian ani kiedy. Na pozór wymiany wzajemne nie przypominają w ogóle wymiany. Nie określa się oczekiwań jednej strony ani zobowiązań drugiej. Jedna strona może brać od drugiej przez długi czas, nie spotykając się z oporem drugiej,- i biorący bynajmniej się nie krępuje. Jednakże nie można traktować tej transakcji po prostu jako darowizny. Zakłada się bowiem rekompensatę, a gdy równowaga zostanie naruszona, dający zacznie w końcu utyskiwać i plotkować. Ludzie będą troszczyć się o zdrowie i równowagę umysłową biorącego, a jeśli sytuacja się nie polepszy, będą podejrzewać biorącego o opętanie przez złe duchy lub uprawianie czarów. W społeczeństwach egalitarnych osobnicy, którzy konsekwentnie gwałcą przepisy

0    wzajemności, mogą istotnie być umysłowo chorzy

1    groźni dla swej wspólnoty.

Pewne pojęcie o tym, jak wygląda wymiana wzajemna, daje nam sposób wymieniania dóbr i usług z najbliższymi przyjaciółmi i krewnymi. Na przykład, bracia nie powinni co do dolara obliczać wartości wszystkiego, co dla siebie robią. Powinni swobodnie pożyczać sobie koszule czy płyty gramofonowe i nie wahać się prosić o przysługi. W stosunkach braterstwa i.przyjaźni obie strony przyjmują jako zasadę, że jeśli jedna ma dać więcej, niż bierze, nie wpłynie to na ich wzajemne stosunki. Jeśli przyjaciel zaprasza przyjaciela na obiad, nie należy wahać się, czy zaprosić go ponownie lub nawet po raz trzeci, czy też przyjąć takie zaproszenie,

121