str 170 171

2.    Były to: Kamieniec Podolski i Chocim. Kamieniec miał szczególnie korzystne położenie naturalne w pętli rzeki Smotrycz — jedyny dostęp do zamku, wznoszącego się na wysokiej skale, stanowiła wąska gardziel. Pierwotny zamek, drewniany, wzniesiony został w końcu XII wieku przez władców Rusi Halickiej. W 1366 roku Kamieniec przyłączył do Polski Kazimierz Wielki. W czasach Kazimierza Jagiellończyka zbudowano zamek murowany. Od końca XV wieku Kamieniec pełnił ważną rolę w systemie obrony potocznej, rozbudowując się jeszcze za panowania Zygmunta Starego. Zygmunt III i Władysław IV wznieśli przed Starym Zamkiem Nowy Zamek — ta fortyfikacja bastionowa zamykała dostęp do gardzieli. Uważany za niemożliwy do wzięcia, Kamieniec został jednak zdobyty w 1672 roku przez Turków. Do Polski wrócił w 1699 roku, na mocy pokoju karłowickiego. W latach 1781—1792 fortyfikacje Kamieńca były modernizowane, a w 1793 roku wydane zostały przez targowiczan Rosjanom. Chocim położony w ziemi szepienieckiej, na prawym brzegu Dniestru, był twierdzą starszą od Kamieńca. Już w III wieku powstał gród, wzniesiony przez Daków. Na jego miejscu władcy Rusi Kijowskiej zbudowali drewniany zamek. W XIII wieku Genueńczycy, którzy posiadali w Chocimiu swą faktorię, postawili zamek murowany. Za Kazimierza Wielkiego został on wraz z ziemią szepieniecką i Pokuciem przyłączony do Polski. Na przełomie XIV/XV wieku ziemia szepieniec-ka przeszła do Mołdawii, jednakże w Chocimiu aż do XVII wieku znajdował się często polski garnizon i Polacy włożyli wiele starań w umocnienie chocimskich fortyfikacji, które stanowiły ważny punkt strategiczny, szczególnie w walkach z Turkami. Dopiero w 1621 roku w Chocimiu zainstalowali się na dobre Turcy, modernizując twierdzę na początku XVIII wieku z pomocą francuskich inżynierów.

3.    Kudak nad Dnieprem wzniesiony został na polecenie Władysława IV i miał służyć utrzymaniu w posłuszeństwie Kozaków zaporoskich. Budowę rozpoczęto w 1635 roku. Oburzeni Kozacy dokonali napadu, burząc wzniesione już fortyfikacje. Zostały one odbudowane w latach 1636—1637 przez francuskiego inżyniera Beau-plana w postaci czworoboku czterech bastionów ziemnych. Po wybuchu powstania Chmielnickiego w 1648 roku załoga Kudaku pod dowództwem Krzysztofa Grodzickiego wytrzymała dwumiesięczne oblężenie Kozaków i skapitulowała, gdy zabrakło amunicji i żywności. Kudak został zburzony.

4.    W latach 1498—1500, gdy obawiano się napadu Turków, którzy po mołdawskiej wyprawie Jana Olbrachta zorganizowali w 1498 roku dwa wielkie najazdy odwetowe na Polskę (pierwszy dotarł do Łańcuta, drugi do Sambora). Wzniesione wtedy w Krakowie fortyfikacje składały się z podwójnego pierścienia murów, 20 baszt i barbakanu. Wzbudziły one zachwyt włoskich kupców.

5.    Rożnów nad Dunajcem kojarzy się z budową jednej z pierwszych na ziemiach polskich fortyfikacji bastionowej typu starowłoskiego, wznoszonej przez hetmana Tarnowskiego, ale nie ukończonej. Z budowli tej zachował się beluard rożnowski.

6.    W dwóch — za Zygmunta III (1621) i za Stanisława Augusta (1770). Trzeba jednak zastrzec, że nie były to właściwe fortyfikacje bastionowe, ale wały ziemne o słabo zaznaczonych narysach bastionowych.

7.    Fortyfikacje Gdańska w 1655 roku składały się z następujących elementów: a. średniowieczne mury Głównego Miasta; b. wały ziemne wokół Głównego Miasta, Starego miasta i Starych Przedmieść, których sypanie rozpoczęto w 1498 roku; c. ukończone w latach siedemdziesiątych XVI wieku murowane fortyfikacje bastionowe, między innymi rondele-barbakany Bożego Ciała (1559), Świętej Elżbiety (1554—57) i Karowy (1571—76) — ten ostatni był pierwszym na teręnie Gdańska klasycznym bastionem starowłoskim; d. fortyfikacje bastionowe wzniesione u schyłku XVI wieku i rozbudowane w pierwszej połowie XVII wieku, złożone z 20 bastionów i z osobnych dzieł, zabezpieczających żeglugę na Wiśle od miasta do ujścia Leniwki (Biskupia Górka na zachodnim brzegu Wisły, Szaniec Wapienny i Ostrów na wschodnim brzegu). Ponadto baszta zbudowana w 1482 roku na wysepce u ujścia Leniwki, zwana Latarnią, została w 1562 roku otoczona tzw. Wieńcem (murowana basteja), a w pierwszej połowie XVII wieku rozbudowana w czterobastionowy fort Wisłoujście, z szańcami na lewym i prawym brzegu Leniwki (Szaniec Zachodni i Szaniec Wschodni). W latach „potopu” (1655—1660) wszystkie zewnętrzne dzieła gdańskich fortyfikacji zostały połączone w jeden pas umocnień.

8.    Siedmiobastionowy Zamość; twierdza-miasto, zbudowana w latach 1579—1600 według planów włoskiego architekta Bernarda Morando, na polecenie hetmana Zamoyskiego.

171