strona" 23

22

6. Charakterystyki kwalifikacji, taryfikatory kwalifikacyjne

W opracowaniach dotyczących badania i analizy zawodu spotkać można określenie „charakterystyka zawodowa”, „charakterystyka kwalifikacyjna” a nie „charakterystyka kwalifikacji”. W Słowniku pedagogiki pracy dwa pierwsze z wymienionych pojęć są utożsamiane ze sobą.⁰⁰ W ostatnich latach, na skutek wielu przemyśleń i dyskusji zaczęto na gruncie pedagogiki pracy używać terminu „charakterystyka kwalifikacji”, jako oddającego najbardziej istotę rzeczy.

Charakterystyka kwalifikacji określana jest jako zasadniczy dokument związany z kształceniem zawodowym, będący wynikiem analizy zawodu.⁵⁰ Jest ona również podstawą do opracowywania planów oraz programów nauczania dla edukacji zawodowej, jak również jednym z ważniejszych dokumentów dla orientacji i poradnictwa zawodowego. Określana bywa również jako podstawowy dokument zawodoznawczy.

Charakteiystyki kwalifikacji mogą służyć następującym grupom odbiorców:

-    pracownikom nauki w zakresie zawodoznawstwa,

—    teoretykom edukacji zaw^rodowej,

-    działaczom szkolnictwa zawodowego oraz oświaty zawodowej dorosłych,

—    administracji szkolnej,

-    dyrektorom zakładów pracy odpowiedzialnym za dokształcanie i doskonalenie pracowników,

—    nauczycielom i pracownikom poradni psychologiczno-pedagogicznych.'

W ostatnich latach do odbiorców charakterystyk kwalifikacji zaliczyć też należy doradców zawodowych zatrudnionych przede wszystkim w Wojewódzkich i Rejonowych Urzędach Pracy, a w pewnym zakresie także i rodziców' uczniów stojących przed problemem wyboru szkoły i zawodu. W. Rachalskn proponuje rozszerzenie tego kręgu odbiorców o uczniów szkół ogólnokształcących, dla których powinny one stanowić źródło informacji o zawodach, którym i są bezpośrednio lub pośrednio zainteresowani. Charakterystyki powinny również ułatwiać popularyzację zawodów.⁵⁸

Zależnie od odbiorców, do których są adresowane charakterystyki kwalifikacji są różnie konstruowane i eksponuje się w nich różne elementy. Charakterystyki kwalifikacji opracowane w Polsce uwzględniają przede wszystkim potrzeby orientacji i poradnictwa zawodowego, a nie stanowią wystarczającej podstawy dla dobra treści kształcenia i wychowania zawodowego oraz programowania procesu dydaktyczno-wychowawczego. Nie uwzględniają one bowiem wielu aspektów tego procesu, a przede wszystkim struktury wiadomości, struktury czynności i uwarunkowań osobowościowych.

Ze względu na charakter niniejszego opracowania w dalszych rozważaniach uwzględniane będą te cechy i aspekty charakterystyk kwalifikacji, które związane są z ich przydatnością dla potrzeb orientacji i poradnictwa zawodowego. Charakterystyka taka jest zbiorem wszystkich informacji o zawodzie, ważnych dla wybierającego zawód i jego doradcy. Uwzględnia wszystkie odmiany zawodu, wszystkie należące do niego specjalności i stanowiska pracy. Takie ujęcie charakterystyki kwalifikacji sprawia, że powinna ona spełnić następujące wymagania:

—    musi przedstawiać zawody od strony jego wykonawcy, obowiązków pełnionych przez niego, stawianych mu wymagań organizacyjnych i psychospołecznych, warunków wykonywania zawodu itp.,

—    musi obejmować swoim zakresem cały zawód, wszystkie jego odmiany, specjalności i stanowiska do niego należące, uwzględniać nawet sporadycznie występujące cechy,

—    musi dostarczać materiału umożliwiającego porównywanie ze sobą zawodów; zarówno więc sposób opracowania, jak i treść charakterystyk musi być stale uaktualniana.^b0

Jedną z pierwszych prób opracowania charakterystyki zawodowej dla potrzeb poradnictwa zawodowego przeprowadził w 1949 roku B. Biegeleisen-Żela-zowski. Zawierała ona:

1)    cel i znaczenie zawodu:

a)    ogólny opis,

b)    rozwój zawodu,

c)    kształcenie zawodowe;

2)    warunki pracy:

a)    zewnętrzne,

b)    techniczne,

c)    warunki pracy,

d)    warunki osobiste;

3)    analizę pracy:

a)    ogólny opis zawodu,

b)    zajęcia, ich charakterystyka i analiza,

c)    czynności, ich opis i analiza;

4)    psychiczne wymagania zawodu:

a)    ogólne uwagi,

b)    inteligencja,

c)    motoryka,