img084

243

Interpunkcja w Panu Tadeuszu

tycznym utrzymać zwyczaje przestankowania poety, przekonałem się bowiem, że są one zgodne z tradycją interpunkcji dawnej, która ustąpiła w ciągu drugiej połowy XIX wieku na rzecz składniowej, a wyrażała się w dążeniu do, „jetoryczno-intonacyjnego rozczłonkowania strumienia mowy. A że to rozczłonkowanie niejednokrotnie zbiegać się musi ze składniową budową zdania, więc czytelnik dzisiejszy, który w o wiele wyższym stopniu w i dz i tekst napisany, nlż^go 'słyszy' i poczytuje stąd interpunkcję”!składniową za jedynie celową, ułatwiającą mu natychmiastowy odbiór sensu, posądza autorów’ dawniejszych o dezorientację i niekonsekwencję, gdy stwierdza, że oni niekiedy oddzielają przecinkami podmiot od orzeczenia albo rozgraniczają w pewnych wypadkach zdanie główne od podrzędnego, a w innych tego nie czynią.

Artykuł niniejszy ma wię<[,na celuT^o pierwsze, zilustrować licznymi przykładami zwyczaje stosowane w przestankowaniu od czasów Konarskiego do epoki romantyzmu, a po drugie^poddać szczegółowej analizie interpunkcję autorską Pana Tadeusza, aby/ wykazać celowość zachowania jej w tekście krytycznym — ze stanowiska interesu naukowego historii literatury.    ------—-

Przykłady interpunkcji z drugiej połowy wieku XVIII i pierwszej połowy XIX zaczerpnąłem z dzieł następujących:

Stanisław Konarski, O religii ■poczciwych ludzi (1769);

Ignacy Krasicki, Historia (1778), Wojna chocimska (1780), Wiersze (1784), Listy i pisma różne (t. I—II, 1786—1788);

Andrzej Zamoyski, Zbiór praw sądowych (1778)

Julian Ursyn Niemcewicz, Pisma różne wierszem i prozą (t. I—II, 1803—1805);

Franciszek Ksawery Dmochowski, przekład Eneidy (1809);

Stanisław Kostka Potocki, Świstek krytyczny (1816), Podróż do Ciemnogrodu (1820);

„Pamiętnik Warszawski” (1815—1823) — stamtąd zaczerpnięto teksty Brunona Kicińskiego (przekład Metamorfoz) i Józefa Korzeniowskiego;

Franciszek Salezy Dmochowski, przekład Iliady (1827);

Franciszek Kniaźnin, Balon (w wyd. zbiorowym, 1828);

Stefan Garczyński, Wacława dzieje (1833) — korektę tego utworu robił, jak wiadomo, Mickiewicz.

Zacznijmy od Konarskiego. W jego dziełku (o charakterze polemicznego traktatu, a więc na wskroś intelektualnym) znaki przestankowe służą wyraźnie do podziału strumienia mowy na człony recytacyjne, skutkiem czego zdania podrzędne bywają odgraniczane przecinkami od siebie i od zdania głównego,_ale nie ze względu na ich składniową rolę, lecz dlatego żeUfFańowią pewną całość intonacyjną. Stąd częste oddzielanie przecinkiem podmiotu od orzeczenia, gdy długość zdania