img099 (7)

Jurgen Habermas

jeżeli nie utożsamiane, to przynajmniej łączone w sposób wirtualnie zadowalający ze złą rzeczywistością. Oczywiście nowa ideologia tak jak i jej poprzedniczki nie dopuszcza do tego, by podstawy systemu społecznego stały się tematem dyskusji. Niegdyś bezpośrednią podstawą stosunku między kapitalistami a robotnikami najemnymi była społeczna przemoc; dziś zadanie utrzymania systemu określają z góry warunki strukturalne, to jest prywatna forma użytkowania kapitału i polityczna forma rozdziału społecznych rekompensat jako rękojmia lojalności mas. Wszelako dawna i nowa ideologia różnią się pod dwoma względami.

Po pierwsze, stosunek kapitału nie może już dziś uzasadniać niekorygowanego wyzysku i ucisku, ponieważ związany jest z politycznym sposobem dystrybucji, gwarantującym lojalność. Wirtualizacja nadal istniejącej sprzeczności klasowej zakłada, że leżący u podstaw tej sprzeczności przymus został historycznie uświadomiony, a potem dopiero w zmodyfikowanej formie utrwalony jako właściwość systemu. Z tego względu świadomość technokratyczna nie może polegać na zbiorowym stłumieniu tak jak ideologie dawniejsze. Po drugie, warunkiem lojalności mas jest zaspokojenie ich X prywatnych potrzeb. Interpretacja osiągnięć, którymi usprawiedliwia się system, nie może mieć z zasady charakteru politycznego: powołuje się ona bezpośrednio na przydział pieniędzy i wolnego czasu bez określania ich przeznaczenia, a pośrednio — na technokratyczne usprawiedliwienie wykluczenia zagadnień praktycznych. Nowa ideologia różni się przeto od poprzednich tym, że odrywa kryteria usprawiedliwienia od organizacji współżycia, a więc od normatywnych reguł wzajemnego oddziaływania w ogóle — i o tyle też kryteria te odpolitycznia — natomiast sprzęga je z funkcjami podporządkowanego systemu działania celowo-racjonalnego.

Technika i nauka jako „ideologia”

W świadomości technokratycznej odzwierciedla się nie rozkład związku etycznego, ale stłumienie „etyczności” jako kategorii stosunków międzyludzkich w ogóle. Potoczna świadomość pozytywistyczna eliminuje system odniesień potoczno-językowego wzajemnego oddziaływania, system, w którym przy zniekształceniach komunikacji powstają — a także mogą być prześwietlone refleksją — panowanie i ideologia. Odpolitycznienie mas ludności uprawomocnione przez świadomość technokratyczną jest zarazem samouprzedmiotowieniem ludzi zarówno w kategoriach działania celowo-racjonalnego, jak i w kategoriach zachowań przystosowawczych: urzeczowione modele naukowe przenikają do dziedziny życia społeczno-kul-luralnego i zyskują obiektywną władzę nad procesem sa-mozrozumienia. Ideologicznym rdzeniem tej świadomości Jest eliminacja różnicy między praktyką n techniką: odbicie — ale nie pojęcie — nowego układu obezwładnionych ram instytucjonalnych i usamodzielnionych systemów działania celowo-racjonalnego.

Nowa ideologia narusza zatem interes sprzężony z jed-nym z dwóch fundamentalnych warunków naszej egzy-slrncji kulturowej — z językiem, a dokładniej — z określoną przez formę językowej komunikacji formą uspołecznienia i indywiduacji. Interes ten obejmuje zacho-'vnnie podmiotowości porozumienia oraz stworzenie ko-iminikacji wolnej od panowania. Świadomość technok: tyczna sprawia, że ten praktyczny interes zostaje pr: ilonięty interesem rozwoju możliwości technicznego r< |ior/.ądzania. Refleksja, będąca odpowiedzią na nową id< Ingii;, musi zatem spoza historycznie określonego interc

Musowego wydobyć na jaw zespół interesów konstytuującego się gatunku jako takiego.²²

IM I