img851 (2)

10 Aspekty mitu

jako fakty kulturowe, nie będąc postrzegane jako oznaki nienormalnej i monstrualnej dziecinnej zabawy czy też działania czysto instynktownego.

Zainteresowanie „ mitologiami pierwotnymi"

Wszystkie religie śródziemnomorskie i azjatyckie mają własne mitologie — lepiej jednak nie zaczynać badań nad mitem od mitologii greckiej, egipskiej czy indyjskiej. Większość mitów greckich została opowiedziana — a co za tym idzie, zmodyfikowana i usystematyzowana — przez Hezjoda i Homera, przez rapsodów i mitografów. Tradycje mitologiczne Bliskiego Wschodu i Indii były starannie zinterpretowane i opracowane przez teologów i tych, którzy czuwali nad przestrzeganiem rytuału. Nie oznacza to oczywiście, że 1. Wielkie Mitologie utraciły „treść mityczną” i że są już tylko „literaturami”, czy że 2. mitologiczne tradycje społeczności archaicznych nie były zmieniane przez kapłanów i bardów. Jak Wielkie Mitologie, które były przekazywane w formie pisanej, tak i mitologie „pierwotne”, które pierwsi podróżnicy i misjonarze poznali jako przekaz oralny, mają swą „historię”; inaczej mówiąc, były one z czasem zmieniane i wzbogacane pod wpływem innych dominujących kultur lub za sprawą twórczego geniuszu wyjątkowo uzdolnionych jednostek. Postąpimy jednak lepiej, jeśli zaczniemy od przestudiowania mitu w społecznościach archaicznych i tradycyjnych, a do mitologii ludów, które odegrały znaczącą rolę w historii, powrócimy później. Wynika to z tego, że mimo zmian, jakim na przestrzeni lat uległy mity „ludów pierwotnych”, możliwe jest jeszcze odnalezienie ich formy pierwotnej. Chodzi tu zresztą

0    społeczności, w których mity są wciąż żywe; są podstawą

1    uzasadnieniem wszystkich działań i zachowań człowieka. Etnolodzy łatwo mogą dokładnie zaobserwować i opisać rolę i funkcję mitów (w każdym razie łatwo im było do niedawna). Odnośnie do każdego mitu, każdego rytuału społeczności archaicznych można było wypytać tubylców i zrozumieć znaczenia, jakie im oni przypisywali. Oczywiście te „żywe świadectwa” spisane w trakcie badań nie rozwiązują wszystkich trudności, ale ich doniosłość polega na tym, że pomagają nam one poprawnie postawić problem, to znaczy usytuować mit we właściwym mu kontekście socjoreligijnym.

Próba definicji mitu

Trudno byłoby znaleźć taką definicję mitu, która zostałaby zaakceptowana przez wszystkich uczonych, a jednocześnie byłaby przystępna dla niespecjalistów. A zresztą: czy w ogóle można znaleźć jedną definicję, która objęłaby wszystkie typy i funkcje mitów we wszystkich społecznościach archaicznych i tradycyjnych? Okazuje się, że mit jest niezwykle złożonym zjawiskiem kulturowym; można go analizować i interpretować w wielu uzupełniających się perspektywach.

Moim zdaniem, najmniej niedoskonała, mająca bowiem najszerszy zakres, definicja byłaby następująca: mit opowiada historię świętą, opisuje wydarzenie, które miało miejsce w okresie wyjściowym, legendarnym czasie „początków”. Inaczej mówiąc: mit opowiada, w jaki sposób, za sprawą dokonań Istot Nadnaturalnych, zaistniała nasza rzeczywistość; bądź rzeczywistość globalna — Kosmos, bądź tylko pewien jej fragment: wyspa, gatunek rośliny, ludzkie zachowania, instytucja. Tak więc zawsze jest to opowieść o „stworzeniu”, relacja o tym, jak coś powstało, zaczęło być. Mit mówi tylko o tym, co wydarzyło się faktyczn ie, o tym, co przejawiło się w sposób wyraźny. Bohaterowie mitów to Istoty Nadnaturalne. Znane są one przede wszystkim za sprawą tego, co uczyniły w magicznym czasie „początków”. Mity ujawniają ich twórczą działalność i pouczają o świętości (lub po prostu o „nadna-turalności”) tego, co jest jej rezultatem. W sumie, mity opisują różnorodne i czasem dramatyczne wtargnięcia sfery sacrum (lub „nad-naturalności”) w obręb Świata. To na tym wtargnięciu ufundowany jest Świat i właśnie za jego sprawą jest on taki, jakim dziś go widzimy. Co więcej: to właśnie na skutek