img966

archaiczność *«£—-JA--—innowacyjnosc

Rys. 20. Usytuowanie języka artystycznego wobec archaiczności i innowacyjności

składników archaicznych i pod tym względem można go jedynie zestawić z JA, który tymi składnikami jest nasycony. Funkcjonują one nie tylko jakio znaki przeszłości, ale i jako zwykłe zadomowione w poezji poetyzmy. Język^- religijny! który po II Soborze Watykańskim uległ uwspółcześnieniu, nie cma jednak tej możliwości, jaką dysponuje JA: nie może powrócić do dawnego stanu. Tylko poprzez JA możliwa jest ewo-kacja dawnych stylów i wybranych form językowych przeszłości. Nie tylko przez,'Stylizację na dawne gatunki literackie, rozwój powieści historycznej, ale także przez bezpośrednie nawiązanie, imające na celu 'Odświeżanie języka; Stąd' np. kariera poezji neobar okowę j, wiążąca się z odkryciem baroku jako epoki literacko interesującej i niesłusznie zapomnianej. JA może czerpać z przeszłości różnorodne elementy, tę zdolność mają tylko „języki” sztuki. Trzeba pamiętać przy tym, iż ową zdolność do przywracania^- elementów diachronicznych zawdzięcza JA funkcjonowaniu i to w nader żywym obiegu artystycznym tekstów przeszłości, które oswajają odbiorcę z dawną polszczyzną. Pomimo różnych, przeważnie efemerycznych prób odcięcia się literatury od tradycji, w tym też tradycji stylistyczno-język owych, jest ona stale obecna.

Równocześnie jednak literaturze pięknej i jej językowi jest przypisana zdolność do tworzenia wartości rzeczywiście nowych. Żadna inna odmiana funkcjonalna polszczyzny nie zawiera tylu składników innowacyjnych. Innowacyjny charakter ma też język nauki, ale głównie dzięki rozwojowi terminologii i zmianom w zakresie systemu leksykal-no-semantycznego. Innowacje JA dotyczą różnych poziomów: morfologicznego i syntaktycznego.

Można więc powiedzieć, iż w języku artystycznym działają w stopniu szczególnym dwie przeciwstawne tendencje (por. rys. 20).

Stwarzają one dynamiczny układ napięć, wewnętrznych konfliktów, które czynią z tej odmiany twór niespokojny. Odnosi się to zwłaszcza do współczesnego JA, cechującego się’ równoczesnym istnieniem wielu kierunków i tendencji, niekiedy wzajemnie się wykluczających. Stąd też bierze się wielość teorii języka poetyckiego.

Wśród tych sprzecznych tendencji można wymienić np.: dążność do uwolnienia języka z wieloznaczności — wieloznaczność słowa i zdania; komunikatywność — niekomunikatywność; ład i rygor — chaos i swoboda, jednolitość stylu — synkretyczna wielość i dziesiątki innych.

82