IMG91 (4)

80

Większość owadożemych (Insectivora) to zwierzęta nocne, których zasadniczym po. żywieniem są bezkręgowce, choć pobierają także pokarm roślinny. Należy tu jeż wschodni i jeż zachodni, kret europejski oraz ryjówkowatc - Soricidae, z najpospolitszymi gatunkami: ryjówką aksamitną i ryjówką malutką. Z uwagi na zmierzchowo-nocny tryb życia jcż\ w ich pokarmie przeważają biegaczowate, żukowatc. kózkowatc i mrówkowatc. tr/miclc i dnitowce. W miejscach rójki chrabąszczy, masowego występowania gąsienic bnidmcy nieparki, brudnicy mniszki i prządki pierścienicy notowano gromadzenie się jeży, które przestawiały się prawie całkowicie na ten rodzaj pokarmu. Ocena roli jeża w lesic wobec niszczenia przez niego dużych ilości mrówek nic jest jednoznaczna. Kret w warunkach leśnych nic odgrywa szczególnej roli. W pokarmie kreta spośród owadów dominują koziułko-wate. sprężykowate. larwy biegaczowatych. kusakowatyeh oraz ryjkowce i pędraki. Skład pokarmu zależy w dużym stopniu od biotopu i obecności ofiar. Ryjówki w lesie są bardzo liczne. W Białowieskim Parku Narodowym występuje ich około 1300 na I ha. Pędzą naziemny lub ziemnowodny nocny try b życia, a charakteryzują się wysoką płodnością i żarłocznością. Głównym ich pokarmem są owady i inne bezkręgowce, a także inne małe kręgowce. W ciągu doby ryjówką zjada tyle samo. co waży. a nawet 4 razy więcej. Najczęściej ofiarą ryjówek padają chrząszcze, głównie biegaczowate, pająki, muchówki, a dopiero w' dalszej kolejności motyle, błonkoskrzydłe, przedstawiciele innych rzędów. Ryjówki w okresach gradacji owadów nastawiają się na ten przeważający wówczas rodzaj pokarmu. Na terenie gradacyjnym osnui gwiaździstej dzienną porcję pożywienia ryjówki malutkiej stanow iło 80 larw osnui. a ryjówki aksamitnej 150 larw tego szkodnika.

Gryzonie odżywiają się przede wszystkim pokarmem roślinnym, ale wiele gatunków pobiera okresowo pokarm zwierzęcy, głównie bezkręgowce. Do wyłącznie mięsożernych i owadożemych gryzoni należy smużka - Sicista betulina (Pallas) i koszatka - Dryomys nitidula (Pallas), ale nie pełnią one pożytecznej roli jako tępicielc szkodliwych owadów leśnych. Wbrew pozorom większą rolę w regulacji liczebności szkodliwych owadów odgrywają myszowate - Muridae i norniki - Microtidae, a to ze względu na ich liczebność, jak i szerokie rozprzestrzenienie w różnych biotopach. W diecie myszy wielkookiej leśnej - Apodemusflavicollis Melch. oraz nornicy rudej - Clethrionomysglareolus Sehreb. udział pokarmu owadziego dochodzi, szczególnie wiosną i wczesnym latem, do 40%. Dla oceny bioccnotyczncj roli tych zwierząt jest istotne, że mogą one w okresach masowych pojawów roślinożernych owadów, np. miernikowców, przestawić się prawie wyłącznie na ten właśnie rodzaj pokarmu. Również na jesieni i w zimie niszczą one wiele zimujących w ściółce foliofagów sosny, głównie oprzędów boreczników, poczwarek motyli.

Dzik - Sus scrofa L. (parzystokopytne - Artindactyla) - jest wszystkożemy: bezkręgowce dominują w jego pokarmie wiosną i latem. Oddaje on nieocenione usługi służbie ochrony lasu tak przez sygnalizację ognisk gradacyjnych szkodników pierwotnych, intensywnie w nich buchtując, jak i przez redukcję tych szkodników dochodzącą do 30—77% larw i poczwarek osnui gwiaździstej. 31-75% strzygom choinówki. 30-60% poczwarek poprocha cctymaka. a także barczatki sosnówki, boreczników, zawodnicy, pędraków chrabąszczy W czasie gradacji osnui gwiaździstej w żołądku dzika znajdowano do 26 tys. larw tego szkodnika, tj. 4.3 kg jednorazowo (Haber. 1952).

7. Metody biologiczne w ochronie lasu

7.1. Protekcja organizmów pożytecznych w ramach zabiegów profilaktycznych

U podstaw zabiegów profilaktycznych znajdują się przestanki ekologiczne wskazujące na rolę homeosiatycznych mechanizmów biocenozy w utrzymaniu jej komponentów w stanic równowagi. Zapewnieniem sprawności funkcjonowania lasu jako stabilnego układu ekologicznego w warunkach określonych gospodarką człowieka zajmuje się inżynieria ekologiczna, której wskazania teoretyczne w praktyce realizuje głównie hodowla i ochrona lasu.

Profilaktyka w zakresie ochrony lasu przed szkodliwymi owadami obejmuje działania, które nic mają na ogól bezpośredniego wpływu na owady szkodliwe gospodarczo, natomiast kształtują optymalne dla zdrowotności lasu struktury biocenotycznc. Wyróżnia się następujące kierunki działania inżynierii ekologicznej w metodach profilaktycznych związanych z dostosowaniem układów biologicznych do zmienionych przez gospodarkę leśnych warunków środowiska:

-    oddziaływanie na komponenty biocenoz leśnych przez kształtowanie struktury troficznej biocenozy i obiegu pierwiastków.

-    oddziaływanie na komponenty biocenoz leśnych przez kształtowanie struktury paratroficznej biocenozy,

-    oddziaływanie na komponenty biocenoz leśnych przez kształtowanie struktury konkurencyjnej biocenozy.

-    oddziaływanie na biocenozy przez ukierunkowanie i przyspieszenie procesów sukcesyjnych.

Omówimy tu dwa pierwsze z możliwych oddziaływań, jako dostępne obecnie dla praktyki leśnej.

7.1.1. Kształtowanie struktury troficznej biocenoz leśnych i obiegu pierwiastków

Struktura troficzna to system zależności wiążących organizmy leśne w łańcuchy pokarmowe prowadzące od roślin (producentów ! przez, gatunki roślinożerne i konsumentów I rzędu) do drapieżców i pasożytów, czyli konsumentów kolejnych rzędów, oraz saprola gów. Każde niższe ogniwo łańcucha pokarmowego pozostaje pod kontrolą eksploatuiącei je populacji gatunku wyższego ogniwa. Ponadto pomiędzy przebiegającymi rownoleel. łańcuchami pokarmowymi tworzą się związki pośrednie, dzięki czemu powstają mcci związków pokarmowych tym bogatsze, im bardziej zróżnicowane są biocenozy Wdosia lek łańcuchów pokarmowych w uproszczonych biocenozach zagospinlarowanych ora • hi.tk ogniw pośrednich między nimi zmniejsza wpływ gatunków drapieżnych, pasożytniczych i mikroorganizmów na liczebność ow adów roślinożernych, a tak/e zawęza obieg biogcnow