IMG38

na tron, mógł być sprzymierzeńcem króla węgierskiego. Tymczasem czytamy: factos inimicus. Znaczy to oczywiście, że w ówczesnym układzie, a lepiej powiedzieć rozłamie środkowej Europy na dwa główne obozy, stronników i przeciwników Henryka IV Herman stanął po stronie przeciwnej Węgrom, czyli, ze jego działania i przymierza postronne były inne aniżeli Władysława, i rozumie się inne aniżeli Bolesława, bo ten był owszem przyjacielem węgierskim. Aleć o Władysławie wiemy dokładnie, że był nietylko sprzymierzeńcem ale i zięciem antykróla Rudolfa, i że popierał czynnie panów niemieckich, zbuntowanych przeciwko Henrykowi. Odkrywa się zatem nowy fakt, powiedzmy raczej nowy pogląd: że kiedy Herman strącał Bolesława, skoro właśnie przez to stał się wrogiem króla węgierskiego, więc widocznie działał w tern na rzecz Henryka IV Nic dość, można rozumieć że działał w porozumieniu i z pomocą króla niemieckiego, albowiem o własnych siłach nie byłby się porwał na Bolesława. I tu dopiero dochodzimy do jądra rzeczy. Co o tern piszę poniżej, nie jest to pogląd całkiem nowy, albowiem pisano o tern i dawniej (Bielowski) ale bez dowodu, bo nie rozumiano Galla; a zawsze bałamucił przy tern epizod biskupa Stanisława, jakoby jakaś sprawa osobna, kościelna, czem bynajmniej nie była. Jest przeto obecnie zadanie historyczne: objaśnić Galla innemi jeszcze wiadomościami źródłowe-mi, i postawić cały fakt strącenia i zegnania Bolesława w związku z ówczesnemi dziejami środkowej Europy.

Niestety, tych innych wiadomości źródłowych jest dziwnie mała Fblskich, jak już powiedziano, nie ma żadnych. W Niemczech był wtedy dziejopisarz pierwszorzędny, Lambert - o którym spominałem kilkakrotnie w poprzednim Szkicu, ale ten dociągnął swoją kronikę właśnie tylko do elekcji antykróla Rudolfa (marzec 1077), a dalej nie chciał pisać. W Czechach żył i pisał, spółcześnie z naszym Gallem, dziekan praski Koźma, którego kronika sięga do roku 1125; tu zatem możnaby spodziewać się obfitego plonu do historii Bolesława. Tymczasem jest w tej kronice od roku 1075 do 1082 pustka tj. luka, którą nie wiedzieć jak wytłomaczyć, bo dzieje czeskie były w tych latach takie świetne, iż mogły nęcić do pisania. W Niemczech odnosił Wratysław kilkakrotne zwycięztwa nad przeciwnikami Henryka, i otrzymał za to w nagrodę już to markę łużycką, a nawet myszeńską, albo znowuż austryjacką. A cóż dopiero w Fblsce - o czem powiem niżej. Dla kronikarza patryjoty jak Koźma było więc o czem pisać, a nie mogło mu zbywać na informacjach, bo w roku 1075 miał już trzydzieści lat wieku. Cóż się więc stało? Nie sądzę iżby później usuwano z Kroniki historję tych siedmiu lat, np. ze względów kościelnych, aby zatrzeć pamięć faktu, że Czesi stali podówczas po stronie antypapy; bo w takim razie usuniętoby też rok 1086, tj. historję wyniesienia Wratysława do godności królewskiej, co miało miejsce na synodzie schizmatyckim w Moguncji, gdzie przewodniczyli legaci antypapy Klemensa. Przypuszczam więc poprostu, że zaszedł jakiś wypadek książkowy, biblioteczny, który okaleczył rękopis, a wyrządził największą szkodę - historji polskiej.

Ale teraz, mając już wytkniętą główną linję; Herman -factus inimicus* króla węgierskiego — próbujmy ułożyć na niej pełniejszy obraz całego faktu.

II.

Trzeba rozumieć, że wszystko zaczęło się od koronacji Bolesława. Albowiem co dziwna, to że Gallus nie pisze o niej ani słowem, chociaż powinien był przynajmniej spomnieć, skoro tytułuje Bolesława królem; gdzie zaś z porządku rzeczy miałby o niej pisać, tam zaczyna już ostatni rozdział, właśnie od słów: »w jaki sposób król Bolesław był wyrzucony z Polski, o tern byłoby długo mówić* itd. Daje więc do poznania, że koronacja należała już do związku tych spraw które skończyły się wygnaniem, czyli, ze robota spiskowa zaczęła się właśnie z powodu koronacji. 1 da się to zrozumieć jeżeli przypomnimy, jaką złość wywołała w Niemczech wiadomość o wznowieniu królestwa w Polsce. -Książę polski, trybu tarjusz naszych królów, którego państwo już zdawna było podbite i przemienione w prowincję, gdy spostrzegł że nasi panowie, zajęci sprawami domowemi, nie mają wolnej ręki do wojowania z cudzoziemcami, więc uniesiony pychą przywłaszczył sobie godność i imię królewskie, przywdział koronę, i w sam dzień Bożego Narodzenia poświęciło go piętnastu biskupów. O czem gdy dowiedzieli się nasi, którym godność ojczyzny leżała na sercu, poczęli sobie wzajemnie wyrzucać, że gdy między sobą się wyrzynają, wykarmili tern potęgę barbarzyńców, tak iż książę czeski już po trzykroć spustoszył państwo niemieckie żelazem i ogniem, zaś polski posiągnął się bezwstydnie o koronę królewską, przeciw prawom i na hańbę naszego królestwa niemieckiego*²²⁹. Dodać, że to pisał Lambert, którego sympatje były raczej po stronie panów saskich, tych samych, którym Bolesław pomagał przeciw Henrykowi, jakaż więc dopiero złość musiała być u króla Henryka! Wszakżeż to nie co innego jak zjawienie się Bolesława w Lesie Czeskim, w jesieni roku 1076, dopełniło miary ówczesnych niepowodzeń Henryka i Wratysława, tak iż utracili wszystkie korzyści przeszłorocznej kampanji. Czy wyprawa polska była faktem wojennym decydującym, o to można się spierać, bo nie mamy dostatecznej wiadomości; ale jakbądź był skutek taki, że panowie niemieccy obrali antykróla Rudolfa, zaś Henryk udał się do Kanosy, a Wratysław utracił Mysznę, którą dopiero co otrzymał w nagrodę za wierną służbę. Nie dość, w Polsce na hańbę Giermanji odnowiono królestwo. Gdyby mógł, ruszyłby Henryk odrazu; skoro zaś nie mógł, więc nie wątpić że już wtedy począł snuć plany przeciw Bolesławowi, a był niestrudzony ^^niewyczerpany pomysłach²³⁰.

' Pertz SS. V, 255.

i,. 98 Homo magni consilii et mirabiliter sagax — przyznaje mu to zacięty wróg. biskup Boni-lho: Liber ad Amicum, str. 673 wydanie Jaffego ad calcem Monum. Gregor.