IMG44 (2)

nabywania doświadczenia indywidualnego, umiejętności obserwowania i nazywania przeżyć własnych i przeżyć innych ludzi, jednostka uczy się uświadamiać sobie własne procesy emocjonalne. Nie tylko cierpi, smuci się czy kocha, ale wie o tym. Potrafi ująć swe przeżycia w kategoriach słownych i włączyć je w system informacji o sobie.

Panowanie

nad

emocjami

Człowiek potrafi także panować nad swymi emocjami i nie powodować się nimi w toku działania. O dojrzałości jednostki świadczy bogactwo jej życia uczuciowego, ale także umiejętność panowania nad emocjami.

Dotyczy to zarówno sytuacji dnia codziennego —na przykład potrafimy obiektywnie ocenić pracę koleżanki, mimo iż ta osoba nie jest dla nas sympatyczna — a także zachowań w sytuacjach trudnych.

Matka lub opiekunka zaskoczona przez burzę, mimo lęku przed nią, nie okazuje wobec dzieci będących pod jej opieką swego przerażenia. Przeciwnie, wykonuje szereg czynności, które zmierzają do jak najlepszego zabezpieczenia dzieci i siebie przed skutkami nawałnicy.

Uczucia ludzi dorosłych, w przeciwieństwie do uczuć dziecka, odznaczają się dużą trwałością i są wyrazem ich ogólnego i świadomego stosunku do otaczającego świata.

Ograniczenia w uświadamianiu procesów emocjonalnych

Uświadamianie sobie własnych procesów emocjonalnych ma jednak pewne ograniczenia. Nawet dorosły, dojrzały człowiek nie uświadamia sobie niekiedy własnych stanów emocjonalnych. Nie potrafi czasami połączyć doznań emocjonalnych z bodźcami, które je wywołały. Na zjawisko to zwracają uwagę Z. Freud i jego kontynuatorzy. Uważają oni, że człowiek nie uświadamia sobie tych stanów emocjonalnych, których doznawał we wczesnym dzieciństwie, a więc w okresie, gdy jego świadomość nie była dostatecznie rozwinięta. Przeżycia te tkwią w podświadomości jednostki i wpływają na jej zachowanie.

Inni psychologowie¹ uważają, że nie uświadamiane

216

1

Porównaj J. Dollard i N.E. Miller: Osobowość i psychoterapia. Warszawa 1967, PWN.