IMG50

lego zakresu urządzeń i technologii, systemów i procedur. Do najważniejszych dcm low technologii elektronicznego publikowania zaliczyć można kompulcr osobisty j gjj!' w szczególności globalne, Komputer osobisty umożliwia funkcjonowanie technologii \\' formacyjnej, zwielokrotniającej możliwości ciała ludzkiego, jako narzędzia do pisani i czytania (Owen 2007, s, 130). Połączenie komputerów w sieci znacznie wzmacnia i zwielokrotnienie dzięki tworzeniu powiązań z wielką liczbą obiektów cyfrowych, wyiw₀ rów osób i grup¹,

Opublikowanie infonnacji w Internecie powoduje, przynajmniej w teorii, jej powszcch-ną. globalną dostępność. Oznacza to, że twórca źródła informacji umieszcza je w węźle sieci, l którego jest dostępne dla każdego, zawsze i zewsząd. Z punktu widzenia konuinj. kacji naukowej dostępność globalna jest podstawową cechą cyfrowej informacji sieciowej, Publikacja cyfrowa jest dostępna globalnie z określonego miejsca w Sieci, a odnośniki, prowadzące od publikacji do innych źródeł, pozwalają na dostęp do tych źródeł. Właśnie takie cechy, jak globalna dostępność, możliwość kontrolowania przez twórców (autorów, wydawców) i nieograniczona „lączliwość"’ są głównymi cechami charakterystycznymi odróżniającymi zasoby informacji cyfrowej i sieciowej od zasobów drukowanych. Dzięki gęstej sieci powiązań i etykiet, tworzonych przez każdego użytkownika (zarówno autora treści naukowych, jak i ich odbiorcę) powstają niejawne relacje, tworzące infrastrukturę wiedzy (Weinberger 2007, s. 171].

Oczywiście nawet, gdy informacja jest cyfrowa i sieciowa, część wymienionych ccch może ulegać ograniczeniu, w wyniku kontroli dostępu przez pośrednika (na przykład wydawcę, bibliotekę naukową), usytuowanego pomiędzy twórcą a użytkownikiem. Po-średnik może ograniczyć globalną dostępność publikacji, na przykład dla ochrony praw autorskich czy zwiększenia własnych zysków. W przypadku lokalnego przechowywania i udostępniania obiektu w serwisie GBC, traci się jego cechy dynamiczne. Oprócz technicznych możliwości rozszerzenia kontroli i dostępności, istnieją także ograniczenia społeczne, wynikające z negocjacji prowadzonych pomiędzy uczestnikami procesu publikowania.

Zastosowanie technologii informacyjnych wpływa na przyśpieszenie realizacji wielu działań związanych z nauką, w tym publikowania. Ze względu na przedłużający się okres przygotowania publikacji do druku, już nie tylko publikacje książkowe, ale nawet czasopisma tradycyjne, stoją się zbyt powolnym medium. Nic jest czymś wyjątkowym, że artykuł ukazuje się w czasopiśmie dopiero po dwóch lub trzech latach od jego przygotowania; w wielu dziedzinach taki tekst jest już nieaktualny. Podobnie lub jeszcze gorzej sytuacja wygląda w zakresie publikacji książkowych, przy czym w wielu dyscyplinach, rozwijających się w szybkim tempie, publikacje książkowe utraciły walor naukowości, najpierw na rzecz artykułów naukowych, a obecnie źródeł internetowych (Evans, James 2008, s 399).

Technologie komputerowe, szczególnie związane z publikowaniem elektronicznym, pozwalają na udostępnienie publikacji cyfrowej znacznie wcześniej, niż w wersji drukowanej. Można wyróżnić następujące przyczyny przyśpieszenia;

• Przyśpieszeniu ulega praca redakcyjna dzięki zastosowaniu EJS^{2 3 4 5 6} (Electronic Journal

System) oraz poczty elektronicznej jako środka komunikacji niemal symultanicznej. Znacznemu przyśpieszeniu ulega komunikacja pomiędzy autorami, recenzentami, redaktorami i pracownikami wydawnictwa, dzięki przekazywaniu niezbędnych materiałów w formie bezpapierowej i w dużej częki w sposób zautomatyzowany.

« Format i rytm publikowania wydawnictw drukowanych, zbudowanych / kolejnych zeszytów, o ograniczonej liczbie stron, a przez to objętości, w wyniku komputeryzacji podlega znacznej modernizacji. Nowe obiekty, odpowiedniki wcześniejszych artykułów, mogą być umieszczane w sieci, czyli publikowane natychmiast po przygotowaniu (ocenie jakości, zredagowaniu, sformatowaniu). Cecha ta bywa nazywana „publikowaniem nieprzerwanym" (continouous puhlishing). W efekcie usunięte mogą być opóźnienia, wynikające z tradycyjnej formy publikacji (w odróżnieniu od przyczyn dotyczących bezpośrednio tekstu).

• Czas niezbędny na druk i przesyłkę obiektów fizycznych redukowany jest do zera, Co prawda konieczne jest przygotowanie układu strony, jednak sam druk i dystrybucja obiektów fizycznych do użytkowników są eliminowane z cyklu wydawniczego przez ich zastąpienie umieszczeniem plików na serwerze. Pliki te trafiają więc bezpośrednio do użytkownika, a nie do drukami, w której odbywa się czasochłonna transformacja na formę analogową. Odbiorca końcowy może drukować je lokalnie.

Długość cyklu wydawniczego artykułu jest bardzo zróżnicowana i wynosi od kilku dni do kilku lat, w zależności od przyjętego sposobu komunikacji i modelu czasopisma (drukowane, elektroniczne, repozytorium). Tak duże różnice wynikają z wielu przyczyn, takich jak kłopoty telekomunikacyjne, spóźnione recenzje, różnorodność standardów dla układu tekstu i jego kontroli. Analizy przepływów czasowych pozwalają na podział cyklu wydawniczego na dwie fazy: od dostarczenia tekstu do jego końcowej akceptacji po recenzjach i zredagowaniu oraz od ostatecznej akceptacji do ukazania się artykułu, czyli jego publikacji [Mabe 2009, s. 6]. Zastosowanie narzędzi komputerowych przyśpiesza wyraźnie realizację drugiej fazy, podczas gdy czas trwania pierwszej nie ulega zasadniczym zmianom, gdyż środki komunikacji elektronicznej, stosowane w pierwszej fazie, są obecnie rozpowszechnione we wszystkich wydawnictwach, także tych, które przygotowują publikacje drukowane. Wynika z tego, że z wymienionych trzech przyczyn przyśpieszenia tylko dwie ostatnie stwarzają różnicę pomiędzy publikowaniem tradycyjnym i elektronicznym. Szczególnie potrzeba oceny jakości publikowanych materiałów (recenzowanie) powoduje znaczne spowolnienie procesów, bez względu na stosowane technologie³. Największe oszczędności czasu uzyskać można dzięki wyłamaniu się z obowiązującego rytmu publikowania czasopisma, wynikającego z jego sztywno ustalonej częstotliwości.

Równie poważne zmiany następują w zakresie dystrybucji treści naukowych. Publikacje naukowe stają się coraz bardziej dostępne. Dzięki usługom powiadamiania, takim jak RSS użytkownicy mogą uzyskiwać informacje o dokonywanych zmianach i nowych materiałach na stronach Web. Publikacje elektroniczne dostępne są online, dzięki czemu, z technicznego punktu widzenia, w każdej chwili istnieje możliwość skopiowania interesującej publikacji na własny komputer. Są one lepiej ustrukturyzowane, przy czym nie chodzi tu o struktury hipertekstowe, ale dostarczanie publikacji w wygodnych częściach, bez potrzeby kompletowania całej książki lub zeszytu czasopisma przed opublikowaniem. Rezultatem jest dostęp kastomizowany: użytkownik uzyskuje dostęp tylko do tych elementów treści publikacji, które są dla niego interesujące.

Publikowanie elektroniczne przesuwa odpowiedzialność za selekcję materiałów w procesie .publikacji, która wiąże się z kontrolą ich jakości, przedstawioną w dalszej części rozdziału. Procesy publikowania tradycyjnego zapewniały selekcję wielostopnio- ¹

145

1

Wraz z publikowaniem elektronicznym proponowane są także nowe formy oceny jakości (np. po opublikowaniu), wpływające na tempo prac (zob. p. 4.8).

2

Koncepcja przedłużeniu ciału zgodna jest z. koncepcji) uniwersalnej książki Paulu Ollcta, który uważni ją za mechanizm dynamiczny; na podobieństwo maszyn, będących przedłużeniem ludzkiego ciała, jest ona przedłużeniem ludzkiego mózgu, w szczególności pamięci Wizja uniwersalnej książki Otleta jako systematycznego, pełnego i aktualnego rejestru faktów dotyczących poszczególnych dziedzin wiedzy może być porównywana z Xanadu Nelsona czy Mcincxem Busha.

3

Publikacja drukowana również zapewnia podobną „lączliwość" poprzez stosowanie odsyłaczy różnego ro

4

dzaju (w tym bibliograficznych), jednak możliwość swobodnego przechodzenia między dziełami i ich częściami

5

w środowisku cyfrowym jest tak duża, że tworzy nową jakość.

6

Przykładami takich systemów są Eprints (http://www.eprints.org/), Open Journal Systems (OJS - http://pkp. sfu.ca7q=ojs). Fedora (http://www.fcdora-commons.org/) czy DSpace (http://www.dspace.org/).