IMG 23 (2)

atrakcyjnej rozrywki. Przeciwnie, zyskuje bardźo wiele. Chłopcy i dziewczęta dowiadują się, czego się od nich oczekuje oraz, jak rzeczywiście mogą przyczynić się do usprawnienia i uświetnienia rajdu. Uczą się też współdziałania i współpracy; nabywają nowych doświadczeń. Dzięki temu odczuwają również dużo więcej zadowolenia niż wtedy, gdy są tylko biernymi uczestnikami rajdu.

Zajęcia tego rodzaju są szczególną atrakcją, zwłaszcza dla uczniów sprawiających trudności, wychowawcze. Nadają ich aktywności zrozumiałego dla nich sensu i zaspokajają — znacznie większy niż u uczniów przystosowanych społecznie — głód przygody i ryzyka.

Działalność w postaci prac społecznie użytecznych jest podejmowana na rzecz szeroko pojętego środowiska społecznego. Sprzyja ona rozszerzeniu i wzbogaceniu celów i zadań uczestniczących w niej harcerzy. Stąd bliskie ich zainteresowaniom pozostają nie tylko sprawy własnego zastępu, drużyny czy szczepu, lecz także szkoły, osiedla, miasta, gminy, powiatu. Włączają się czynnie w zaspokajanie konkretnych potrzeb społecznych środowiska, w którym żyją. Wykonują swoje zadania najczęściej w ramach tzw. akcji społecznych, obejmujących takie prace społecznie użyteczne, jak porządkowanie boiska i terenu przyszkolnego, naprawa sprzętu szkolnego, porządkowanie księgozbioru w bibliotece szkolnej, reperowanie zabawek dla dzieci z przedszkola lub klas zerowych, zbieranie surowców wtórnych, opiekowanie się grobami poległych żołnierzy, obchody różnych rocznic państwowych i organizowanie uroczystości szkolnych, jak również cały szereg innych zadań przynoszących trwałe lub doraźne korzyści innym.

Należycie zorganizowane prace społecznie użyteczne mogą — . bynajmniej nie w mniejszym stopniu niż zajęcia zabawowe — przyczynić się do pożądanego rozwoju społecznego uczniów sprawiających trudności wychowawcze. Nieodzownym jednak warunkiem jest dobrowolne ich podejmowanie. Tak więc nie powinny być to prace narzucone w sposób formalny. Chodzi o to, aby harcerze byli przekonani o ich celowości, a zwłaszcza użyteczności i doniosłości społecznej. Toteż należy dążyć do tego, aby inicjatywa wykonania prac społecznie użytecznych wycho-

dzik od samych harcerzy, w tym również od harcerzy rekrutujących się z grona uczniów trudnych.

W każdym razie miernikiem wychowawczej wartości prac społecznie użytecznych — wykonywanych zwłaszcza przez uczniów trudnych —■ nie są jedynie ich'efekty, dające się wyliczyć w kilogramach lub roboczogodzinach. Ważniejsze od nich są korzyści wyrażające się w odczuwanym zadowoleniu z owoców własnej pracy i dobrze spełnionego obowiązku. Ponadto udział harcerzy w pracach społecznie użytecznych przybliża sprawy i problemy, jakimi żyje szkoła, okolica, gmina, województwo, kraj. Zaczynają oni lepiej rozumieć pracę ludzką, nabierają szacunku do jej wyników. Pozwala im to również nieco głębiej — niż dawniej — przeżywać swą więź z narodem, ocenić jego trud i zmagania.

Kształtowanie określonych postaw poprzez podejmowanie prac społecznie użytecznych nie nastąpi wówczas, gdy będą one odgórnie narzucone, źle zorganizowane. Efekty wychowawcze uzyskamy tylko przy właściwym ich przygotowaniu i dokładnym rozpoznaniu potrzeb uczniów, pamiętając o na ogół ruskim poziomie uspołecznienia uczniów trudnych. Dlatego dobrze jest powierzać im najpierw zadania nie pozbawione również korzyści osobistych. Do zadań takich mogą należeć m.in. przygotowanie sprzętu obozowego lub wycieczkowego, urządzenie harcówki, sporządzanie albumów, kronik, gazetek, gromadzenie makulatury celem uzyskania pieniędzy na zakup niezbędnego drużynie sprzętu harcerskiego, dokonywanie naprawy sprzętu turystycznego, opiekowanie się drużyną podwórkową lub urządzanie imprez i zabaw dla uczniów klas młodszych. Słowem należą do nich prace, których celowość nie wymaga specjalnego wyjaśniania ani uzasadnienia.

Oczywiście błędem byłoby niedocenianie prac społecznie użytecznych, nastawionych wyłącznie na zaspokajanie pilnych potrzeb środowiska. Chodzi jednak o to, aby nastąpiły one we właściwym czasie i nie stanowiły jedynej formy prac społecznie użytecznych realizowanych w harcerstwie. Warto zadbać i o to, aby nie zubożyć zakresu i treści inicjowanych prac społecznie użytecznych. Wykonywanie zawsze tych samym prac — i co najgorsze bez głębszej świadomości celu — jest jawnym zaprzepa-

199