IMG504 (2)

112 (De)Konstrukcje kobiecości

przekonywająco dowodzi, że można uznać feminizm radykalny za praktykę bez teorii. Jej zdaniem, uznając patriarchalny system jako podstawę opresji kobiet, dostrzegając jego przejawy wszędzie, feministki radykalne nie dają odpowiedzi na pytanie, dlaczego właściwie mężczyźni taki system zbudowali, jak do tego doszło i dlaczego go podtrzymują — to wymagałoby pogłębionej koncepcji ludzkiej natury, którą ten nurt dysponuje. Potwierdzeniem sądów Jaggar mogą być słowa Kate Millet: „Pytanie o początki patriarchatu — czy był wynikiem po prostu większej siły fizycznej mężczyzn, czy też jej mobilizacji w pewnych okolicznościach — musi pozostać bez odpowiedzi” (Millet 1982,65). Nic więc dziwnego, że w konsekwencji podobne podejście prowadzi do generalizacji, iż mężczyźni są tacy z natury oraz do transhistorycznej wizji patriarchatu jako systemu, który był zawsze i wszędzie. Ta ahistoryczna koncepcja i generalizacje na temat kobiecej opresji bez prób jej kontekstualnego zlokalizowania (to oznaczałoby też odkrycie kobiet silnych czy posiadających władzę) prowadzą do wzmocnienia wiary w nieuchronność patriarchatu, a w rezultacie do jego uprawomocnienia. „Jeśli spróbujemy wyabstrahować «patriarehat» ze specyficznie społecznych praktyk, dzięki którym mężczyźni zdominowali kobiety, utracimy historię i pozostanie nam jedynie ahistoryczna biologia. Stąd ahistoryczna koncepcja patriarchatu czy męskiej dominacji oraz ahistoryczna koncepcja ludzkiej natury wzmacniają się nawzajem i wzajemnie podtrzymują biologiczny determi-nizm. Zjawisko uniwersalności jest w rzeczywistości częścią ideologii, przez którą współczesna męska dominacja potwierdza siebie” (Jaggar 1988,117). Pojęcie patriarchatu jako koncepcji totalnej, „przystanku docelowego każdego wydarzenia w historii”, krytykuje też Rich, wskazując na niebezpieczeństwo rozmycia specyfiki i kontekstualności problemów kobiet (Rich 2000, 27 i n.).

Mimo krytyki, której poddano feminizm radykalny ze wszystkich stron, należy zaznaczyć, iż wniósł on do feminizmu, a także kultury, bardziej pogłębione widzenie opresji

kobiet. Znacznie poszerzył zakres tematów dyskursu politycznego - zgodnie z założeniem że to, co zachodzi w sferze prywatnej, ma również implikacje polityczne. Szczególnie wart podkreślenia jest wkład feminizmu radykalnego w rozumienie seksualności kobiet oraz analizę kulturową - od analiz wielkich religii współczesnych jako religii będących wyrazem męskich interesów (Dały), poprzez analizę braku kobiet w kulturze oraz języku (nurt badań lingwistycznych), po krytykę nauki i jej standardów, gdzie męskie wartości przedstawiane są jako wartości ogólnoludzkie. Mimo słuszności zarzutów o esencjalizm ważne wydają się też próby dowartościowania kobiecego pierwiastka w kulturze oraz rewaluacji kobiecości, kobiecych wartości czy cech. Być może dlatego trudno pozostać czasem obojętnym/ą na sugestywny i zniewalający, choć czasami tak bardzo niebezpieczny język tekstów feminizmu radykalnego.

WNIOSKI: KOBIETY - JEDNOŚĆ CZY WIELOŚĆ?”

Wyczulenie na różnorodność kobiecego doświadczenia, widoczne jeszcze u de Beauvoir, prawie zanika w tekstach z lat siedemdziesiątych. Mamy w nich do czynienia głównie z wypowiedziami w imieniu „wszystkich kobiet” i z przekonaniem, że wszystkie kobiety bez wyjątku łączy wspólne im doświadczenie opresji, tak albo inaczej definiowanej. Jak pisze cytowana na początku tego rozdziału Rosalind Delmar, to kobiety stanowią główny problem feminizmu (Delmar 1994). Z jednej strony bowiem wskazuje się w feminizmie na różnice między nimi, by pokazać, że płeć kulturowa jest produktem społecznym, a z drugiej traktuje się je jako jednorodną grupę, opisując ich potrzeby i zarysowując koncepcje „wyzwolenia”.

Jak widzieliśmy, we wszystkich przedstawionych nurtach przyjmuje się za pewnik, że odmienne role społeczne kobiety i mężczyzny są produktem kultury. Dlatego też wprowadza się podwójną terminologię - płeć biologiczną i kulturową,