IMG736 (2)

46 Wśród znaków i struktur

„wysokiej” nie tylko przejmującym impulsy, ale i wpływającym na nią w stopniu, który wymaga pełnego uwzględnienia przez historyków sztuki. Przede wszystkim jednak należy wspomnieć o dwóch postaciach łączących twórczość artystyczną z teoretycznymi badaniami nad sztuką, o F. X. Saldzie i O. Zichu, których osiągnięcia naukowe stanowiły dla autora punkt wyjścia od samych początków jego pracy badawczej.

O tym, w jakiej mierze zbliżyła się niniejsza rozprawa ku cudzym poglądom, świadczą przytoczone w niej cytaty i odsyłacze. Autor dążył jednak przede wszystkim do tego, aby w sposób systematyczny zarysować własne poglądy dotyczące niektórych podstawowych problemów estetyki. Dlatego niecelowa wydała się krytyka - czy to okazjonalna, czy też systematyczna - cudzych mniemań: krytyce okazjonalnej zawsze zagraża niebezpieczeństwo deformacji cudzych myśli, wyrwanych z oryginalnego kontekstu; systematyczny przegląd prac i koncepcji dotyczących stosunków między sztuką a społeczeństwem był już kilkakrotnie dokonywany,² a podjęcie analogicznej próby w niniejszej książce zaciemniałoby jej główne wytyczne, ęhodzi w niej bowiem o rozwiązanie kilku problemów estetyki ogólnej ze stanowiska socjologii, a nie o krytykę metod ko n k r e t n e j socjologii sztuki, dotąd niezbyt jasnych ze względu na wahanie się między przyczynowym a strukturalnym traktowaniem stosunku sztuka - społeczeństwo. Praca niniejsza jest dla autora jedynie pierwszym odcinkiem drogi wiodącej ku dalszym problemom filozofii sztuki, przede wszystkim ku problemowi udziału jednostki w realizacji rozwoju 'oraz problematyce dzieła artystycznego jako Znaku.

Bratysława, czerwiec 19)6

I

<Funkcja estetyczna zajmuje doniosłe miejsce w życiu jednostki "r- społeczeństwa. Krąg ludzi wchodzących w bezpośredni kontakt ze sztuką jest wprawdzie mocno ograniczony, z jednej strony przez stosunkową rzadkość talentu estetycznego — względnie, w poszczególnych przypadkach, przynajmniej jego ograniczeniem do określonych dziedzin sztuki — z drugiej strony barierami rozwarstwienia społecznego (ograniczona) dla pewnych warstw społeczeństwa możliwość dostępu do dzieł artystycznych i wychowania estetycznego); jednakże sztuka konsekwencjami swego oddziaływania dotyka także tych ludzi, którzy nie mają z nią bezpośredniego kontaktu (na przykłjjd wpływ' pófezji na rozwój systemu językowego), aLpoza rym, fnnk^ja^fTtrtynrfnnn ńbrjmiTjr o wiele szerszą sfęj^oaaziaływania niż sama tylko sztuka. Każdy \ przedmiot i każdy proces (czy to proces przyrodniczy, czy też działalność człowieka) mogą się stać nosicielami i funkcji estetycznej—Twierdzenie to nie oznacza paneste- I tyzmu, ponieważwyraża jedynie ogólną możliwość,-” a nie konieczność występowania funkcji estetycznej; ^2^ nie przesądza bynajmniej, że funkcja estetyczna na całym obszarze swego występowania odgrywa rolę przodującą wśród innych funkcji właściwych danym zjawiskom;/^ nie dopuszcza mieszania funkcji estetycznej z innymi funkcjami, względnie traktowania innych funkcji jedynie jako odmian funkcji estetycznej. Twierdzeniem tym opowiadamy się jedynie za poglądem, że nie ma trwałej granicy między sferą estetyczną i poza-estetyczną: że nie istnieją przedmioty i procesy, które ze względu na swą istotę lub organizację byłyby niezależnie od czasu, miejsca i wartościujących je odbiorców nosicielami funkcji estetycznej, ani inne, które — znowu ze względu na swój realny sposób istnienia — pozostawałyby bezapelacyjnie poza jej zasięgiem. Na pierwszy rzut oka twierdzenie to mogłoby się wydawać przesadzone. Można by przytaczać przeciw niemu przykłady rzeczy i aktów,