IMGD76

124 Zbigniew Bokszart.sk

II

Znaniecki, daleki od niedoceniania wpływu autokoncepcji jednostki na jej działanie. zaproponował jednak inne podejście, które tożsamość wiązało ściśle z wzorami kultury W tym ujęciu tożsamość jednostki, po pierwsze, wyłączona została z psy-chołogizujących. przyczynowo-skutkowych wyjaśnień działań jednostki. Po wtńre. do analiz jej powstawania i zmian zastosowane być miały reguły analizy systemów kulturowych. Przedstawmy bliżej to podejście.

Jak pamiętamy. Znaniecki już we Wstępie do socjologii proponował, aby socjologia koncentrowała się na badaniu czterech podstawowych ..układów”: czynności, stosunków społecznych, osób społecznych i grup społecznych. W The Method ófSociology rozważając podstawy metodologiczne socjologii, zaczął rozpatrywać owe cztery układy jako systemy. Nie było bowiem w uprawianiu socjologii, jego zdaniem, innej drogi jak tylko przez ..dokładne wyznaczenie ogólnego typu (lub typów, jeżeli będzie lo konieczne) takich systemów zamkniętych, których badanie należy do szczególnego prawa i obowiązków' socjologa” (Znaniecki 1934. s. 29). Ta zmiana terminologiczna (układów na systemy) kryje istotny moment refleksji Znanieckiego. Koncepcja systemu była dla metodologii socjologicznej nader ważnym elementem. Otwierała bowiem możliwość wprowadzenia do socjologii jako nauki o specyficznej klasie wartości kulturowych (współczynnik humanistyczny) wielu rozwiązań metodologicznych opracowanych na gruncie „bardziej dojrzałych” nauk o systemach naturalnych.

Problematyka tożsamości jednostki zastała ulokowana - jak już wspominaliśmy -g analizach jednego z systemów, a mianowicie teorii osób społecznych. Aktor społeczny to dla Znanieckiego przede wszystkim ..osoba społeczna”. Zgodnie z wcześniej przyjętymi ustaleniami jednostka stanowi jedynie oparcie czy podstawę dla wielości osób społecznych przez nią prezentowanych. Pojęcie osoby społecznej odwołują ni do koncepcji roli społecznej (lub roli osobistej, jak niekiedy pisze Znaniecki).

- EMS społeczną nazwiemy więc indywidualnego człowieka w określonej roli osobistej, którą fak-JBHwearipywa S odpowiednim kręgu społecznym |...| Mówiąc, że osobnik w kręgu społecznym odgrywa spoia/me wyznaczoną „rolę osobistą", rozumiemy przez to. żc krąg i on sarn ujmuje i kształtuje jego HpRMfllg pewnego uznanego typu czy wzoru osobowego, który to u zór jest narzucony mu i pr/.y-

miego jako jego indy widualna rola w danym kręgu (Znaniecki 1975. s. 110).

§p|te jest łatwo, opierając się na tekstach Znanieckiego, ustalić relacje między Mtoani: osoby społecznej, wzoru osobowego i roli społecznej. Można przyjąć, iż wzór osobowy jest w istocie kulturowym wzorem osoby uformowanym i utrwalonym Mpaófcp kulturowej danej grupy. Kola społeczna byłaby indywidualnym perfor-matywnym aspektem wzoru osobowego, umożliwiającym empiryczne wyodrębnienie osoby społecznej.

W pracy Utdzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości najpełniej zaprezentowany został systemowy charakter roli społecznej. Miała ona obejmować cztery elementy: JWpill odzwierciedloną. 2) stan socjalny. 3) funkcję społeczną. 4) znaczenie życiowe.

_Tożsamość. biografia i system działania - perspektyw.! Hurma..

Pojęcia powyższe wymagają kilku słów komentarza. Rola społeczna mo/e byt pełniona wobec pewnego kręgi! społecznego. Osoba pełniąca rotę ma wobec Kpi kręgu pewien zbiór obowiązków: stanowią one funkcję społeczna pełnionej H Krąg społeczny nadaje jednostce w związku z podjętą prze/ nią rolą pewien zbiór praw. Łącznie składają się one na stan socjalny (przywileje. uprawniefepflfl ild). Znaczenie życiowe obejmuje wpływ, jaki pełnienie danej roHwjMflj^^H jego środowiska: można powiedzieć, iż jest to aspekt zadaniowy mli. Wreszcie naj-hardziej nas interesujący element: jaźń odzwierciedlona

|...| to osobnik ujęty lak. jak przedstawia się sobie samemu, gdy uswudjima D wsufrooatlfc' /c jest przcdimotcm zainteresowania pewnego kręgu społecznej' Znanie, m 1975. v 1191

Ten obraz wewnętrznej struktury systemu podlegał nieznacznym mndyfitofM Zawsze jednak Znaniecki podkreślał systemowy charakter roli społcc/r.ci por Znaniecki 1965. s. 199).

Powróćmy jednak do Ludzi teraźniejszych... Zasady kulturalistyczncj aaafr-zy tożsamości jednostki w teorii Znanieckiego otwiera teza głosząca, iż wzór osobowy będący zbiorem utrwalonych reguł jest w całości zakorzeniony | wieetf kultury. Istnieją mianowicie kulturowe zbiory bądź repertuary wzorów nsriwnjiK Są one

|...| sprawą obiektywnego zasphu kulturalnego zbiorowości ludzkich. Każdy krąg sptdnrzmricdK wiek będący ośrodkiem kręgu sięgają do owego zasobu po odpowiedni wzór. według tbitgo inAu społeczna tego e/Jowieka mu być ukształtowana" (Znaniecki 1975. v 1131.

Wzory osobowe i w konsekwencji role społeczne pojmowane jako systemy odznaczają się, według Znanieckiego, znamienną cechą. Cechują je mianow icic charakterystyczne asymetrie w ważności przypisywanej poszczególnym elementom mi jako systemu. Są więc takie role. które eksponują przede wszystkim jaźń odzwierciedloną. Obraz własnej osoby jest dla podmiotu pełniącego taką rolę istotniejszy niż stan socjalny, funkcja społeczna czy znaczenie życiowe. Dalej wyodrębnić możemy role. które wymagają od pełniących je osób zwracania większej uwagi na stan socjalny kosztem jaźni odzwierciedlonej, funkcji społecznej, znaczenia życiowego ud.

Wzory osobowe, jak podkreślaliśmy wyżej, należą do obiektywnych zanMK kultury, ale ich indywidualne konfiguracje realizowane przez konkretne jednooki to sprawa ich biografii. Biografie te w oczywisty sposób przebiegam w uwikb-niu w dynamikę życia grupowego na różnych szczeblach złożoności struktury społecznej.

Przebiegi biograficzne niemałej części członków współczesnych społecX|iKj| charakteryzują się swoistym wewnętrznym uporządkowaniem i konsekwencją w borze ról społecznych, a także sposobem ich pełnienia. Na istnieniu takich upoOKfe kowanych przebiegów biograficznych zasadza się koncepcja typów przedstawiona w Ludziach teraźniejszych. (__|