kupisiewicz dydaktyka ogólna4

130

Dydaktyka ogólna

’

wreszcie jako zespołu działań historyczno-społecznych, jednostkowych i zbiorowych, pozwalających człowiekowi świadomie zmieniać rzeczywistość.

Wymienione formy łączenia teorii z praktyką wystąpiły dość wyraźnie na lekcji fizyki zrealizowanej według zaleceń melodycznych opracowanych przez Konstantego techa (1971, s. 13 i nasi.).

Rys. 5. Przyrząd do demonstrowania zjawisk hydrostatycznych p - probówka obciążoną przy otworze pierścieniem ołowianym G - wąż gumowy

A - cylinder szklany szczelnie zamknięty B - cylinder szklany otwarty

Nauczyciel, posługując się przyrządem przedstawionym na rys. 5, powtórzył z uczniami dział „Hydrostatyka". Nie poprzestał przy tym na formułowaniu wniosków z doświadczeń przeprowadzanych poprzednio, a więc w czasie realizacji powtarzanego działu tematycznego, lecz wymagał. aby uczniowie przewidywali występowanie zjawisk, stawiali i uzasadniali dotyczące tych zjawisk hipotezy oraz sprawdzali je w trakcie przeprowadzanych doświadczeń. Na lekcji uczniowie mieli przy tym rozwiązać następujące problemy:

1.    Przewidzieć, co się stanie z probówką p, jeżeli cylinder B zostanie podniesiony do góry.

2.    Przewidzieć, czy probówka wypłynie, jeżeli cylinder B zostanie przywrócony do pierwotnego położenia.

3.    Wyjaśnić, dlaczego probówka nie wypłynęła.

4.    Wskazać, co należy zrobić, aby probówka znowu wypłynęła na powierzchnię.

Uwaga: Przewidując przebieg zjawisk oraz uzasadniając słuszność formułowanych hipotez, uczniowie musieli się powoływać na poznane uprzednio prawa z zakresu hydrostatyki i wyjaśniać obserwowane na ich podstawie zjawiska.

Znaczny wpływ na realizację omówionych form wiązania teorii z praktyką mają właściwości psychofizycznego rozwoju uczniów. Inne czynności praktyczne i teoretyczne dominują w pracy uczniów rozpoczynających naukę w szkole podstawowej, którzy nierzadko najpierw działają spontanicznie i dopiero później myślą o tym, co robią, a jeszcze inne u ich kolegów ze szkoły średniej, planujących działalność praktyczną na podstawie znanej im teorii. Nie bez wpływu na ostateczne wyniki wiązania teorii z praktyką pozostają także czynności poznawcze uczniów, jak:

•    uczenie się pamięciowe, np. „Podaj definicję stożka ściętego”:

•    rozpoznawanie przykładów ilustrujących dane pojęcie, np. „Ameba jest organizmem jednokomórkowym” [tak, nie);

•    rozróżnianie przykładów ilustrujących dane pojęcia, np. „Które z podanych nazw organizmów są nazwami organizmów jednokomórkowych?”;

•    wskazanie przykładów egzemplifikujących dane pojęcie, np. „Podaj przykłady organizmów jednokomórkowych”;

•    rozpoznawanie poprawnych i niepoprawnych zastosowań określonej zasady w praktyce, np. „Jeżeli zmniejszymy objętość gazu w naczyniu w wyniku zwiększenia ciśnienia na ów gaz, to jego temperatura [wzrośnie, obniży się, nie ulegnie zmianie);

•    przewidywanie poprawnych zastosowań zasady w praktyce, np. „Ciśnienie gazu w naczyniu wzrośnie wtedy, kiedy ...";

•    zastosowanie właściwej zasady (lub zasad) do rozwiązania danego problemu, np. postawienie diagnozy choroby przez lekarza;

•    dostrzeżenie, sformułowanie i rozwiązanie określonego problemu;

•    wskazanie nowego, twórczego rozwiązania danego problemu, które nie było dotychczas znane w obrębie danej dyscypliny i wydatnie rozszerza naszą wiedzę o rzeczywistości.

W miarę przechodzenia od czynności poznawczych, figurujących na początku przedstawionej wyżej listy, do czynności, które tę listę zamykają, mamy do czynienia z coraz wyższymi formami wiązania teorii z praktyką w nauczaniu, co oczywiście decyduje o wynikach kształcenia (por. Davis, Alexander, Yelon, 1984, s. 65).

Zasada wiązania teorii z praktyką w nauczaniu stanowi teoretyczną podstawę modelu czynności poznawczych uczniów (rys. 6), którego autorem jest Konstanty Lech (1971). Oto główne założenia tego modelu.

Rys. 6. Model poznawczych czynności uczniów

Struktury pojęciowe (21) Modele obrazowe (2p) Konkrety (1-3)

Ucząc się w szkole, uczniowie zdobywają wiedzę jak gdyby na trzech poziomach: konkretów (1-3), modeli obrazowych (2p) i struktur pojęciowych (2t).