lichtarski (53)

106 4 Potcocjłl i działdooŁć gotpoducza preodtiębiofMwł

4.1.2. Kapitał własny i obcy

4.1.2.1. Tworzenie i pozyskiwanie kapitału

Kapitał własny tworzy się z wkładów właściciela (i wspólników) oraz opłat udziałowców łub akcjonariuszy za nabyte udziały lub alecjc.

Kapitał obcy jest dodatkowym źródłem finansowania majątku. Kapitały obce mają charakter długoterminowy (np. długoterminowe pożyczki bankowy)Jub krótkoterminowy (np. zobowiązania wobec dostawców, budżetu itd.).

Wewnętrzne podziały kapitału własnego i obcego są zróżnicowane i zależą min. od obowiązujących w danej gospodarce standardów jakościowych rachunkowości Standardy rachunkowości są regulowane prawnie, a zatem liczba i rodzaj kapitałów (funduszy) są określone przepisami prawa finansowego.

W przedsiębiorstwach kapitał własny składa się z kapitału zakładowego i kapitału rezerwowego (zwanego też zapasowym lub zasobowym). Kapitał zakładowy jest to pierwotny wkład właściciela i/lub współwłaściciela, wniesiony na uruchomienie przedsiębiorstwa przy jego założeniu, ewentualnie później uzupełniony (podwyższony). Zależnie od formy prawnej jednostki gospodarczej kapitał zakładowy nosi różne nazwy:

•    w państwowych jednostkach gospodarczych - fundusz założycielski i fundusz przedsiębiorstwa,

•    w spółdzielniach — fundusz udziałowy,

•    w przedsiębiorstwach prywatnych jednoosobowych - kapitał właściciela,

•    w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością — kapitał udziałowy.

•    w spółkach akcyjnych - kapitał akcyjny.

Kapitał zakładowy jest w zasadzie trwałe związany z jednostką gospodarczą, czyli ma charakter długoterminowy i statyczny; bywa też nazywany kapitałem związanym, natomiast rezerwy i czysty zysk są określane jako kapitał rozpo-Tządzalny'(dyspozycyjny) (szerzej w: [10]).

Jak wspomniano, kapitał jest tworzony z wkładów właścicieli, współwłaścicieli i akcjonariuszy. Papiery wartościowe emitowane przez przedsiębiorstwo i potwierdzające uzyskanie przez nabywcę prawa do współwłasności przedsiębiorstwa noszą nazwę akcji. Akcja jest odpowiednikiem części kapitału własnościowego, która stanowi podstawę finansową działania jednostki gospodarczej (spółki, przedsiębiorstwa, firmy). Jest więc instrumentem lokacyjnym i narzędziem finansowania rozwoju przedsiębiorstwa. Nabywca akcji staje się współwłaścicielem i uzyskuje prawo do uczestniczenia w podziale części zysku wypracowanego przez przedsiębiorstwo. Cały zysk netto (po zapłaceniu podatków) dzieli się na dwie części: tzw. zysk zatrzymany, przeznaczony na dalszy rozwój firmy, i zysk do podziału. Część zysku podzielonego między akcjonariuszy przypadająca na jedną akcję nazywa się dywidendą. Wyróżnia się dwa rodzaje akcji: zwykłe i uprzywilejowane. Posiadacze akcji uprzywilejowanych mają pierwszeństwo w wypłacie dywidendy i w otrzymaniu części masy upadłościowej w razie likwidacji przedsiębiorstwa. Najważniejszą cechą każdej akcji jest jej wartość. Wyróżnia się następujące rodzaje wartości akcji: nominalną, emisyjną, rynkową i księgową (rozległa problematyka papierów wartościowych ma swoje odbicie w literaturze przedmiotu).

Jak widać, w gospodarce rynkowej przedsiębiorstwo emituje papiery wartościowe w celu uzyskania lub zwiększenia swojego kapitału. Pierwsze transakcje, w których świeża emisja znajduje swoich właścicieli, obejmuje się pojęciem rynku pierwotnego Przedsiębiorstwa emitujące kapitał w systemie aukcyjnym podlegają szczególnej kontroli publicznej, sprawowanej przez państwo (komisje papierów wartościowych), giełdy (komisje dopuszczające papiery do obrotu), a także przez całe społeczeństwo dzięki powszechnemu obowiązkowi publikowania bilansu przedsiębiorstwa (co najmniej raz w roku). Cały ten trójstronny nadzór służy podniesieniu zaufania do papierów wartościowych, co jest w zasadzie równoznaczne z przyciąganiem większego kapitału.

4.I.2.2. Kształtowanie struktury kapitału

Kapitały własne są najbardziej stabilną podstawą finansowania działalności przedsiębiorstwa, decydującą w istotnej mierze o stopniu utrzymania płynności finansowej. Ich wysokość stanowi dla wierzycieli informację, do jakiej kwoty firma zdolna jest ponosić konsekwencje finansowe w razie powstania strat [2, a 68].

Kapitały “obce wymagają spłaty w ustalonych z wierzycielami terminach, lecz jest możliwe i powszechnie praktykowane zastępowanie spłaconych zobowiązań nowymi kredytami, czyli Iz w. refinansowanie kredytów. Spłacanie zobowiązań w czynnym przedsiębiorstwie łączy się zatem często z zaciąganiem w to miejsce nowych. W rezultacie kapitały obce mogą w przedsiębiorstwie występować stale, aczkolwiek w różnej wysokości i zmieniającej się strukturze.

W praktyce często pojawiają się możliwości pozyskiwania alternatywnych źródeł kapitału o różnym charakterze. Powstaje wówczas problem wyboru najkorzystniejszej ich kompozycji (struktury) z uwzględnieniem:

-    maksymalizacji korzyści udziałowców firmy, wyrażających się m.in. stopą zyskowności kapitałów własnych.

—    zapewnienia właściwego stopnia bieżącej i perspektywicznej płynności płatniczej, tj. ograniczenia ryzyka jej utraty do granic uznanych za rozsądne (szerzej w: [1; 2; 8; 10]).

Dbałość przedsiębiorstwa o wzrost i rozwój to także planowanie właściwej struktury kapitału, zgodnie z możliwościami i uwarunkowaniami. Wzrost aktywów i pasywów przedsiębiorstwa oraz wszelakie istotne zmiany ich struktury odzwierciedlają różnorodne wskaźniki ekonomiczno-finansowe (zob. [1; 8]).