Maśliński4967

Tabela 17.1. Najczęściej rejestrowane na świede nowotwory złośliwe u mężczyzn i u kobiet

Mężczyźni	Liczba (tys.)	Kobiety	Liczba (tys.)
Płuco	901	Gruczoł piersiowy	1050
Żołądek	558	Szyjka macicy	470
Gruczoł krokowy	542	Jelito grube	445
Jelito grube	498	Płuco	337
Wątroba	398	Żołądek	317

powyżej 70. rż. rak prostaty występuje u ponad 40% populacji białej, wśród mężczyzn rasy czarnej zapadalność ta jest 2-krotnie wyższa. Jednak nie we wszystkich nowotworach linia wzrostu nowotworu z wiekiem przebiega tak stromo, jak np. w raku prostaty, piersi czy jelita grubego. Znana jest np. dwugarbna krzywa występowania ziarnicy złośliwej (choroby Hodgkina); dane kliniczne i histopatologiczne sugerują istnienie odmiennych postaci etiopatogenetycznych choroby (ryc. 17.2). Różnice w zachorowalności na nowotwory u mężczyzn i kobiet, zrozumiałe ze względów anatomiczno--fizjologicznych, wykazują jednak w ostatnim dwudziestoleciu znaczne wahania. Dotyczy to m.in. zwiększonej zapadalności kobiet na raka płuc, która ma związek ze wzrostem palenia tytoniu.

Dane dotyczące Polski są następujące: u mężczyzn najczęstszym złośliwym nowotworem jest rak płuca (25,3%), a następnie rak jelita grubego (11,4%), gruczołu krokowego (9,4%), pęcherza moczowego (6,4%) i żołądka (5,7%). U kobiet najczęstszym zarejestrowanym złośliwym nowotworem jest rak piersi (19,9%), a następnie rak jelita grubego (10,4%), płuca (8,1%), trzonu macicy (6,7%), szyjki macicy (5,8%) i jajnika (5,7%). Szacuje się, iż liczba nowych zachorowań na nowotwory złośliwe w Polsce wynosi rocznie ok. 134 000, z czego 69 000 to zachorowania u mężczyzn i 65 000 - zachorowania u kobiet. Wskaźnik zachorowalności na nowotwory złośliwe u mężczyzn wynosi ogółem 255/100 000, a u kobiet 187,6/100 000) (Wojciechowska i wsp., 2005).

—— Rak płuca (mężczyźni)

- Rak sutka

--Rak jelita grubego (mężczyźni)

ana Rycina 17.2.

Wiek a występowanie nowotworów.

CHARAKTERYSTYKA TRANSFORMACJI NOWOTWOROWEJ

PODSTAWOWE ZABURZENIA STRUKTURY I FUNKCJI KOMÓRKI NOWOTWOROWEJ

Opis raka (carcinoma) jako synonimu wyniszczającej choroby uzewnętrzniającej się guzem i prowadzącej do śmierci zawdzięczamy Hipokratesowi. Jednak na definicję raka, w sensie nowotworu złośliwego, trzeba było poczekać do XIX w., tj. do ftTflsn ugruntowania się ogólnobiologicznych praw i teorii, takich jak teorie struktury komórkowej organizmu, ewolucji, dziedziczności, zakaźności chorób i odporności. Postęp w tych dziedzinach umożliwił ostateczne sformułowanie bardzo ogólnej definicji, wg której nowotwór złośliwy jest chorobą wielokomórkowego organizmu, która charakteryzuje się:

1)    nadmiernym, niekontrolowanym rozmnażaniem komórek,

2)    zaburzeniem różnicowania i dojrzewania z pojawieniem się komórek o cechach biologicznych i morfologicznych odmiennych od komórek prawidłowych,

3)    zdolnością do niszczenia tkanek otoczenia (inwazyjnego wzrostu) oraz rozsiewu, tj. tworzenia odległych wtórnych ognisk, zwanych przerzutami, co w konsekwencji prowadzi do zmian metabolicznych, zaburzenia odporności i wyniszczenia organizmu.

Pierwsze dwie cechy wynikają ze zmniejszonej zależności od czynników wzrostowych, utraty zdolności kontaktowego hamowania wzrostu komórek, zdolności do nieograniczonej liczby podziałów komórkowych („nieśmiertelności”) oraz mnożenia się bez kontaktu z podłożem. Dodatkowym elementem, który umożliwia zarówno autonomiczny wzrost komórek nowotworowych, jak i możliwość rozsiewu, jest wyłamanie się komórek nowotworowych spod nadzoru immunologicznego, tj. nierozpo-znawanie ich przez układ odpornościowy gospodarza.

Następny etap poznania stanowiły wyniki badań w zakresie biologii i genetyki molekularnej, które wykazały, iż u podstaw nowotworzenia leżą zmiany w obrębie genomu komórki, które mają bądź charakter wrodzony, bądź są rezultatem działania czynników środowiskowych (promieniowania, wpływu czynników chemicznych, wirusów). Aby doszło do powstania nowotworu, opisane zmiany nie mogą mieć charakteru letalnego, tzn. nie mogą prowadzić do śmierci komórki, co umożliwia przenoszenie ich na komórki potomne i pojawienie się nowych cech komórki transformowanej, np. „nieśmiertelności” tych komórek w hodowlach in vitro, ich zdolności do wzrostu po przeszczepieniu itp.

Genetyczne hipotezy karcynogenezy zakładają, iż komórki nowotworowe cechują się monoklonalnością, czyli powstają na drodze klonalnego rozrostu pojedynczej komórki progenitorowej. Komórka ta w normalnych warunkach ma zdolność wielokierunkowego różnicowania i może dojrzewać, tj. różnicować się do prawidłowych tkanek ustroju - nota bene na tej drodze dochodzi do prawidłowej regeneraqi komórek i tkanek (np. nabłonka jelitowego). W przypadku nowotworzenia różnicowanie komórki progenitorowej albo zostaje przedwcześnie zatrzymane (jak to zachodzi w powstawaniu chłoniaków), albo całkowicie ulega zaburzeniu, co prowadzi do powstania patologicznych tkanek.

W ostatnim dziesięcioleciu dokonano dalszych istotnych odkryć. Stwierdzono, te nowotwory mogą rozwijać się z komórek macierzystych guza („uzłośliwionych komórek progenitorowych”), najprawdopodobniej stanowiących jedynie niewielką populację w całej jego masie. Zostały one opisane w ostrej białaczce szpikowej już w 1994 r„

909