Obraz
4 (88)

1.8.1

Autonomia

Pojęcie autonomii może odnosić się do człowieka (pojedynczego, np. autonomia pacjenta, lub grupy osób), organizacji (np. samorząd pielęgniarek i położnych), systemu (np. pielęgniarstwo jako podsystem w systemie ochrony zdrowia) itp.

Uwaga. Autonomia zwykle rozumiana jest jako:

-    samodzielność (samodzielny: „nicuzależniony od nikogo, niepotrzebujący niczyjej pomocy, nieulcgający czyimś wpływom, nicpodlegający czyjejś władzy”),

-    niepodległość (niepodległy: „suwerenny, wolny, niezawisły”),

-    samostanowienie (samostanowiący: mogący dokonywać swobodnych wyborów) (Skorupka, Auderska, Łempicka, 1969).

Zapamiętaj:

Autonomia w odniesieniu do pielęgniarstwa oznacza przede wszystkim:

•    prawo do decydowania o sobie, czyli prawo samodccydowania, samostanowienia.

Oznacza to m.in.:

•    prawo do swobodnego podejmowania decyzji (dotyczących pielęgniarstwa, pielęgnowania, własnej grupy zawodowej itd.),

•    podejmowanie działań na podstawie własnych założeń i ustaleń (nienarzuco-nych przez kogoś — najczęściej z zewnątrz).

Można zapytać: dlaczego mówienie o autonomii pielęgniarstwa uznaje się za temat ważny? Czy interdyscyplinarność opieki (w ujęciu teoretycznym i praktycznym) nie pozostaje w sprzeczności z autonomią pielęgniarstwa, w tym pielęgnowania?

Zapamiętaj:

Już F. Nightingale zwracała uwagę na to, żc pielęgnowanie to działalność autonomiczna i względnie niezależna od innych działań medycznych (Wiewiórow-ska, 1988).

Dodatkowe wyjaśnienia. W definicji pielęgniarstwa, przyjętej w 1955 r. przez Północnoamerykańskie Towarzystwo Pielęgniarskie (zmodyfikowanej w 1962 r.) mowa jest o niezależnej roli pielęgniarki. W późniejszych latach zapisano niezależność:-

-    pielęgniarstwa od medycyny, a

-    pielęgniarki od lekarza,

stawiając zdecydowanie bardziej na istotę współpracy (współdziałania) niż na podległość (Bevis. 1979).

Uwaga. Systematyczny, intensywny rozwój spowodował, że dziś o pielęgniarstwie myślimy i mówimy jako o profesji. Zadecydowały o tym głównie takie fakty, jak:

-    coraz dłuższy okres kształcenia,

-    coraz większa wiedza pielęgniarska,

-    wysoki poziom niezależności,

-    możliwość wszechstronnej edukacji,

-    inicjowanie i prowadzenie badań naukowych (w obszarze i dla pielęgniarstwa) (Poznańska, 2004).

Dość powszechne jest stwierdzenie, że pielęgniarstwo to:

•    „wolny zawód, który cechuje zalegalizowany w odczuciu społecznym wysoki stopień autonomii” (Lenartowicz, 1997).

Uwaga. Zaprzeczeniem tego stanu było (i często nadal jest) skupienie podstawowej uwagi pielęgniarki na wykonaniu zleceń lekarskich, wynikających z przyjętego programu leczenia. Ten z kolei był ściśle związany z diagnozą ustaloną przez lekarza (diagnoza lekarska — medyczna).

Dodatkowe wyjaśnienia. Mówienie o autonomii świadczy o istotnych zmianach, jakie na przestrzeni lat dokonały się, przynajmniej w dwóch obszarach światowego pielęgniarstwa:

•    samo pielęgniarstwo,

•    szeroko rozumiana opieka.

Zapamiętaj:

Pielęgniarstwo, najpierw w USA (kolebce naukowej myśli pielęgniarskiej i samodzielnej praktyki zawodowej, opartej na wynikach badań, na istotnych uogólnieniach), później i w Europie, zaczęło szukać własnej tożsamości, niezależnej od medycyny. Było to możliwe tylko dzięki rzeczywistemu zainwestowaniu w pielęgniarstwo i pielęgnowanie, budowaniu praktyki i nauki (o pielęgniarstwie).

Dodatkowe wyjaśnienia. Dziś można powiedzieć, że nic było w tyra nic szczególnego, bowiem właśnie do tego pielęgniarki zostały merytorycznie i praktycznie przygotowane. Jednak, jak pokazuje historia, nie było to takie proste. Na przykład w Polsce pomimo określonego dorobku praktyczno-teoretycznego nadal trudno jest mówić o rzeczywistej autonomii pielęgniarstwa. Wynika to przede wszystkim z faktu przyporządkowania pielęgniarki chorobie i dania odpowiedzialności za zdrowie jednej, uprzywilejowanej z lego powodu grupie zawodowej, czyli lekarzom.

Zapamiętaj:

Racjonalne, celowe i planowe pielęgnowanie:

•    podporządkowane założeniom indywidualizacji,

•    stawiające na profesjonalne troszczenie się o całą osobę wraz z tym, co ją otacza, wspieranie, tym samym pomaganie człowiekowi,

•    budowane na silnych podstawach teoretycznych,

wykracza poza wąskie ramy, w których pielęgniarka (tym samym pielęgnowanie i pośrednio pielęgniarstwo) postrzegana była wyłącznie przez pryzmat wykonywania zleceń lekarskich i prostych czynności liigieniczno-porządkowych.

Dodatkowe wyjaśnienia. Takie usytuowanie pielęgniarki niejako automatycznie sprowadzało pielęgnowanie (i pielęgniarstwo) do funkcji pomocniczej — pomagania lekarzowi (pielęgniarstwo na usługach medycyny; podległe jej), a w praktycznej rzeczywistości — i innym członkom zespołu terapeutycznego.

Co prawda, pielęgniarka „urosła” do bycia „prawą ręką lekarza”, ale pielęgnowanie przestało się liczyć. W wielu ośrodkach traktowane jako mało ważne i poważne zajęcie spadało na salowe, czyli osoby bez żadnego przygotowania, aby opiekować się ludźmi chorymi.