obraz0

e. Algonkini południowi

U Szaunisów (Oklahoma) utrzymujących bliskie stosunki z Iro-kezami Seneka, Istota Najwyższa jest przedstawiona w postaci kobiecej, jako ,,Babka Nasza” imieniem Paabothkwe ^ł65. Szaunisi dzielili się na pięć szczepów; w łonie każdego z nich poszczególne jednostki przynależały, zależnie od własnego imienia, do takiej czy innej kategorii zwierzęcej (Indyk, Żółw itp.). Przynależność do danej kategorii nie była dziedziczna, lecz przyznana razem z imieniem dziecku w akcie urodzenia. Jeżeli dziecko było cho-' rowite i źle się chowało, był to znak, że imię zostało niewłaściwie wybrane, i w takim wypadku przystępowano do rytuału zmiany⁴ imienia. W inwokacji do Wody, aby zechciała zmyć dawne imię, mówi się: „Stwórca zesłał cię tutaj, Babko Wodo, na ten świat, w tej myśli, abyś troszczyła się o swoich wnuków, ludzi, dopóki świat będzie istniał, dopóki słońce będzie wschodziło, a Matka Ziemia trwać będzie na miejscu. Stwórca wie zawsze o wszystkim, co się wydarzy... To będzie mu się podobało. Ona się o tym dowie, gdyż Istota twórcza wie o wszystkim, co się dzieje we dnie i w nocy, na całym świecie ^1GC.

Możliwe, że ta żeńska Istota Najwyższa zajęła, pod wpływem wierzeń irokeskich, miejsce dawniejszej, męskiej, pochodzenia algonkińskiego, której pewien ślad zachował się w wierzeniach Szaunisów ¹⁶⁷. Możliwe też, że stamtąd pochodzą pewne aspekty uraniczne i meteorologiczne postaci „Stwórczym”, nie wyłączając jej atrybutu wszechwiedzy.

6. IROKEZI

Ekspansja Atapasków i Algonkinów następowała z północy ku południowi, Irokezi posuwali się na ogół w kierunku przeciwnym ^lcs. Zetknięcie się kultury rolniczej i matriarchalnej, jaką była kultura Irokezów, z kulturą z gruntu odmienną, jaką była pierwotnie kultura Algonkinów, dało asumpt do bardzo różnorodnych procesów interferencji. Pojęcia religijne także ogromnie się różniły; mają jednak i pewne elementy wspólne. Podstawowemu pojęciu świętości (sacrum) i numinosum, wyrażanemu u Algonkinów terminem manitu, odpowiadają u Irokezów pojęcia orenda i óki¹⁰⁹. Oki, Uki przynależy specjalnie do języka i myśli religijnej Huronów (osiadli na obu brzegach rzeki Św. Wawrzyńca, śmiertelni wrogowie Irokezów, Huroni należą jednak etnologicznie do tej samej rodziny; około 1600 r. szczepy hurońskie zjednoczyły się, potem zostały częściowo wchłonięte przez Wyandotów ¹⁷°.

Podobnie jak skomplikowana semazjologia manitu (od ani aneu) sprowadza się ostatecznie do zasadniczego znaczenia ,,tego, co jest w górze”, ,,wysokiego” w sensie przestrzennym i kosmicznym, a później także w religijnym ^m, tak też i zasadniczym sensem oki zdaje się być ,,to, co jest w górze” ¹⁷². I tak spośród wielu „istot wyższych”, czyli manitu, jeden góruje nad wszystkimi pozostałymi, gdyż jest manitu nieba, tak też istnieje jeden oki wyższy od innych, Oki niebiański. Już Jean Cartier w Relacji ze swojej drugiej podróży do Kanady (1535) wspomina o wierze krajowców w istotę boską Cuduagni, która mówiła im „le temps qu’il doibt faire”, czyli przepowiadała pogodę. Imię to jest synonimem Anduagni, a obie formy są tylko przybliżonym odwróceniem dwóch słów języka mohawk — Gendwanion i Ondwanion — znaczących „pogoda jest dobra”, „utrzymuje się piękna pogoda” ¹⁷³. Mohawkowie są jednym z pięciu ludów wchodzących w skład ligi Irokezów zawiązanej około 1570 roku (wraz z plemionami Oneida, Onondaga, Cajuga i Seneka, do których przyłączyło się plemię Tuskarora).

Imię Oke, Okeus, wymienia John Smith (1608) i William Stra-chey (1612) jako imię „Głównego Boga” krajowców (a według chrześcijan „Diabła”); mieszka w niebie „i młóci dojrzałe zboże wichrem, burzami i wybuchami piorunów” (Strachey)¹⁷⁴. Oke śledzi nieustannie uczynki ludzkie, a zjawiska meteorologiczne są narzędzami kary na tych, którzy popełniają coś złego: „śledząc wszelkie ludzkie postępki i rozważając je na surowej wadze sprawiedliwości, karze je...” (Strachey).

Wszystko to odnajdujemy w relacji Ojca Brebeuf (1636) w odniesieniu do Huronów: „lis s’adressent a la Terre, aux Rivieres, aux Lacs, aux Rochers dangereux (czyli do wielu pomniejszych oki), mais surtout au Ciel... Ils ont recours au Ciel presąue en toutes leurs necessitez... Ils s’imaginent dans les Cieux un Oki, c’est a dire un Demon, ou une puissance qui regle les saisons de 1’annće, qui tient en bride les vents, et les flots de la mer...” ¹⁷⁵

361