Obraz0

64 VII. Państwo - trzy elementy definicji

kto sprawował taką władzę, był uważany za realizatora planów Bożej opatrzności, za Bożego pomazańca.

79.    Inną cechą władzy suwerennej, przypisywanej niegdyś monarchom, jest niepodzielność władzy. Władca nie musi z nikim dzielić się władzą, a władza, którą sprawuje, nie stanowi udziału w innej, cudzej władzy. Wraz z przekonaniem, że władza suwerenna jest samoistna, teza o niepodzielności takiej władzy wyrażała w swoim czasie dążenie do zerwania z feudalną koncepcją władzy podzielonej. Władzę dzieloną (podzieloną) sprawowali monarchowie będący lennikami cesarza lub papieża, a na niższych piętrach feudalnej hierarchii społecznej - możnowladcy będący wasalami monarchów. Władza podzielona nie może być, co oczywiste, władzą samoistną. Trzecią cechą władzy suwerennej miało być to, że nie jest ograniczona prawem. Monarcha był uznawany za najwyższego prawodawcę, sędziego i autorytet polityczny. Wszyscy jego poddani winni mu byli posłuszeństwo. Zamach na władzę monarszą był określany mianem crimen laesae maiestatis („zbrodnia obrazy majestatu”) i traktowany niemal na równi ze świętokradztwem. Nieograniczenie prawem suwerena jest konsekwencją uznania faktu, że jego władza jest samoistna i niepodzielna. Gdyby suweren był ograniczony prawem, oznaczałoby to, że stoi nad nim jakiś inny prawodawczy autorytet, który wyznacza zakres jego władzy lub dopuszcza monarchę do uczestnictwa w swojej władzy - dzieli z nim władzę.

80.    Wielu filozofów, moralistów i teologów średniowiecza i czasów nowożytnych (wśród nich np. św. Tomasz z Akwinu) zwracało jednak uwagę na to, że istnieją granice władzy publicznej (w tym państwowej), których przekraczać nie wolno. Nie mogą tego czynić również suwerenni monarchowie. Granice te wyznaczone są przez prawa Boskie i prawa naturalne. Żaden suwerenny prawodawca nie może stanowić i egzekwować praw, które byłyby sprzeczne z istniejącym z woli Boga zwierzchnim, obiektywnym porządkiem normatywnym. Władza naruszająca wymogi tego porządku nie byłaby władzą legitymowaną. Opór przeciw takiej władzy (tu zarówno w znaczeniu podmiotowym, jak i rela-cjonalnym, proceduralnym) jest nie tylko usprawiedliwiony, ale i nakazany, jak głosi na przykład teoria tyranobójstwa. Strażnikiem praw Boskich i naturalnych oraz cenzorem działań władzy miał być Kościół i jego duszpasterze - biskupi i papież. W tym między innymi duchu rozpatrywać należy trwające długie wieki spory między państwową władzą świecką a władzami kościelnymi w poszczególnych krajach (por. np. spór króla Bolesława Śmiałego z biskupem Stanisławem Szczepanowskim), a także między niektórymi cesarzami rzymskimi narodu niemieckiego a papieżami. Konkretna treść poszczególnych praw Boskich i naturalnych była jednak różnie odczytywana w różnych epokach.

81.    W wersji świeckiej koncepcja ograniczonej władzy monarszej znalazła wyraz w idei konstytucjonalizmu. Jakkolwiek samo określenie „konstytucja”, w jego współczesnym znaczeniu, nie weszło jeszcze do obiegu społecznego, idea konstytucjonalizmu legła u podstaw takich na przykład aktów, jak angielska Magna Charta Lihertatum z 1215 roku czy polska konstytucja Nihil novi z 1505 roku. Prawo poddanych do oporu przeciw działaniom władzy naruszającym obowiązujące w królestwie reguły ustrojowe i przywileje poddanych znane było, na przykład w Polsce przedrozbiorowej, jako prawo de non praestanda ohoedientia („o niezachowaniu posłuszeństwa”). Idea konstytucjonalizmu zachowuje w naszych czasach pełną wartość, choć jej adresatami nie są już suwerenni monarchowie, lecz wszystkie organy władzy publicznej. Granice tej władzy wyznaczają przyrodzone wolności i prawa człowieka i obywatela, które organy władzy muszą uszanować.

82.    Rozkwit teorii władzy suwerennej jako władzy monarszej przypadł na czasy absolutyzmu (XVI-XVIII wiek). Samo jednak zjawisko suwerenności - w tym przypadku tak zwanej suwerenności zewnętrznej - rodziło się (choć bez używania tej nazwy) w starciach politycznych prowadzonych w dwu niejako kierunkach. Chodziło bowiem o suwerenność władcy wobec dwu potęg dominujących przez całe średniowiecze w Europie - Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego i papiestwa. Wyodrębniające się stopniowo w średniowieczu europejskie państwa narodowe