Obraz3 (12)

42 OSOBOWOŚĆ, SOCJALIZACJA, POSTAWY

Dzięki procesowi socjalizacji jednostka rozwija swój? jaźń (Selfj. George Mead, który rozwiń?! koncepcję jaźni, określał j? jako samoświadomość jednostki. Ta samoświadomość siebie polega na tym, że jednostka może być sama dla siebie obiektem. Od tak pojętej jaźni subiektywnej odróżniał jaźń obiektywn?, tj. tak?, jak ona przedstawia się innym. Każda jednostka - wyjaśniał - ma subiektywne poczucie, iż posiada świadom?, prywatn? jaźń, która jest inicjatorem działań, a nie tylko reakcj? na działania innych. Jaźń jednostki jest w procesach interakcyjnych aktywna i odgrywa rolę reguluj?c?. Podobnie jak niektórzy psychologowie (Alfred Adler, Karen Horney)¹¹ George Mead uznawał w jednostce twórcze „ja” i rozumiał jaźń jako nadrzędn? zasadę osobowości, a nawet utożsamiał j? z osobowości?.

Charles H. Cooley wprowadził pojęcie jaźni odzwierciedlonej (looking-glass self). Jaźń odzwierciedlona jest obrazem siebie, jakim jednostka się posługuje, a który uzyskuje w drodze własnej interpretacji percepcji siebie przez innych. Koncepcja jaźni odzwierciedlonej obejmuje zachodzenie w świadomości jednostki następuj?cych procesów: 1) wyobrażanie sobie przez jednostkę, jak j? widz? inni; 2) wyobrażanie sobie, jak j? oceniaj? inni; 3) rodzaj samopoczucia, jakie w świadomości jednostki powstaje: od dumy do upokorzenia, jeśli te wyobrażenia siebie przez jednostkę odebrane s? jako negatywne¹².

Jaźń odzwierciedlona jest więc bardziej oparta na wyobrażeniach jednostki, jak jest ona odbierana przez innych, co o niej myśl? inni, niż na analizowaniu zachowań, jakie inni w stosunku do niej podejmuj?.

Jaźń w ujęciu Cooleya jest pochodzenia społecznego, stanowi centrum osobowości, ale ma charakter mechanizmu, a nie części osobowości. Znaczenie jaźni odzwierciedlonej polega na tym, iż jest ona podstaw? wyboru odpowiedniego zachowania jednostki, która zmierza do potwierdzenia swego obrazu u innych lub do jego zmiany.

W polskiej literaturze socjologicznej Adam Podgórecki wprowadził koncepcję czterech rodzajów jaźni: pierwiastków?, odzwierciedlon?, fasadow? i zobiek-tywizowan?. Pojęcie jaźni pierwiastkowej odpowiada pojęciu jaźni subiektywnej w ujęciu Georga Meada. Jaźń odzwierciedlona pokrywałaby się z koncepcj? Cooleya. Jaźń zobiektywizowana - zdaniem Podgóreckiego - jest samowiedz? jednostki o sobie, opart? na długotrwałym procesie socjalizacji i wielu aktach samokontroli, jaźń fasadowa natomiast jest pojęciem określaj?cym zjawisko

"Hall, L i n d z e y, dz. cyt., s. 631.

¹² Z. Bokszański, Tożsamość, interakcja, grupa, Łódź 1989, s. 160.