P1040063

7

POMIARY ŁUKÓW KOŁOWYCH I KRZYWEK

7.1. WPROWADZENIE

Celem ćwiczenia jest zapoznanie się z budową projektora warsztatowego oraz przyrządu kłowego z podzielnicą optyczną i zastosowanie tych przyrządów (a także mikroskopu uniwersalnego opisanego w ćw. 4) do pomiaru promieni łuków kołowych i krzywek. W ćwiczeniu zastosowana też zostanie metoda pomiaru promienia przy użyciu wzorców łuków kołowych oraz pośrednia metoda pomiaru promienia za pomocą wałeczków pomiarowych.

Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia studenci powinni zapoznać się z:

-    budową i zasadą działania mikroskopu uniwersalnego (ćw. 4) oraz głowicy rewolwerowej z wzorcami łuków lub okręgów;

-    budową i zasadą działania 'projektora warsztatowego;

-    budową i zasadą działania przyrządu kłowego z optyczną głowicą podziałową;

-    metodami pomiaru promieni łuków kołowych za pomocą mikroskopuj projektora, wzorców łuków oraz metodą pośrednią za pomocą wałeczków;

-    metodami pomiaru krzywek za pomocą mikroskopu, projektora oraz przyrządu kłowego z podzielnicą optyczną;

-    sposobem określania niedokładności pomiaru pośredniego metodą różniczki zupełnej.

Do opanowania powyższych zagadnień obok niniejszej instrukcji (lub instrukcji do ćwiczeń poprzednich) zaleca się też literaturę dotyczącą tematu, zestawioną na końcu ćwiczenia. Pojęcia podstawowe, takie jak np. „pomiar bezpośredni”, „pomiar pośredni”, „błąd systematyczny”, „błąd przypadkowy" i inne omówione są w [1] oraz rozdz. 1.

12. METODY I NARZĘDZIA POMIAROWE 7.2.1. Wzorce łuków kołowych

Na rysunku 7.1 pokazano komplet płytek 1 i 2 zaokrąglonych określony® promieniami stanowiącymi użytkowe wzorce łuków kołowych, które są nazy

Sf    Płytki są wykonane z blachy stalowej o grubości

około 0,5 mm. Każda tworzy łuk wypukły lub wklęsły, którego promień odpowiada wykonanemu na niej oznaczeniu liczbowemu.

Rys. 7.1. Komplet promieniomierzy z płytkami 1 o łukach wypukłych i z płytkami 2 o lukach kołowych wklęsłych w okładkach 3

Najczęściej spotyka się dwa komplety płytek obejmujących zakres promieni: od 147 mm (ze stopniowaniem co 0,25 mm i co 0,5 ram) oraz 7,54-15 mm (ze stopniowaniem co 0,5 mm).

Rys. 12. Komplet promie-niomierzy z płytkami 1, z których każda ma dwa łuki wypukłe i dwa wklęsłe. Płytki są osadzone przesuwnie w okładkach 2

Na rysunku 7.2 pokazano inną konstrukcję kompletu proirueniomierzy_v które w tej samej płytce na dwóch jej końcach mają po dwa luki, z których jeden jest wypukły a drugi wklęsły. Dzięki temu komplet tego rodzaju wymaga czterokrotnie mniejszej liczby płytek niż komplet z rys. 7.1.

Okulary mikroskopów mierniczych oraz projektory optyczne mają wbudowane płytki szklane z wykonanymi na nich kreskowymi lukami kołowymi (rys. 7.3). Łuki te mają oznaczenia liczbowe określające wielkości promieni (dla odpowiednich powiększeń, np. 30x).

Głowica rewolwerowa (rys. 7.4) mocowana na okularze uniwersalnego mikroskopu warsztatowego firmy G. Zeiss Jena ma możliwość szybkiej zmiany wzorców kreskowych w zakresach 0,14-15 mm (pełne okręgi) i 0,54-60 mm (łuki) dzięki obrotowym płytkom szklanym z wytrawionymi zarysami wzorców. Obracając taką płytkę dookoła jej osi możemy wprowadzać w pole widzenia okularu dowolny zarys wzorca.

Manipulując wzornikiem w stosunku do sprawdzanego luku staramy się pokryć oba zarysy. Wykonuje się to poruszając przedmiotem na stole mikroskopu lub wykorzystując ruchy krzyżowe mikroskopu. Niekiedy udaje się niemal dokładnie pokryć oba zarysy (np. na rys. 7.3b r =10 mm lub przypa-

e z rys. 7.5a). Częściej jednak zachodzą przypadki pokazane na rys. 7.5b, c,

89