P1080775

Elżbieta Jaworska

%ob. teł Łyv)y Uup Urbanlwn zob. Miasto

UTOPIA

Znaczenie słowa. Słowo pochodzi od tytułu książki T. Morę’a (De optimo reipublicae atatu, degue nova insula Utopia, libellus aureus, nec minus salutaris quam festims..., 1516) i znaczy etymologicznie „miejsce, którego nie ma” (od gr. ou-topos), ewentualnie „dobre miejsce” (od gr. cu-topoś). Utopiami nazywa się zwykle wizje idealnie zorganizowanego i szczęśliwego społeczeństwa, których źródłem jest (milcząca lub wyraźnie sformułowana) radykalna krytyka społeczeństwa istniejącego. Wzorcową w tradycji europejskiej wizję tego rodzaju stworzył Platon w swym Państwie.

Słowem „utopijny” określa się często postawy życiowe i style myślenia charakteryzujące się zdecydowanie negatywnym stosunkiem do całej zastanej rzeczywistości społecznej i projektowaniem organizacji społecznej opartej na całkiem innych zasadach niż obowiązujące w tej rzeczywistości.

Utopijnymi nazywane są również powieści fantastyczne, przedstawiające — podobnie jak Utopia More*a — podróże na nieznane wyspy szczęśliwe albo tzw. podróże w czasie („podróże” w mniej lub bardziej odległą przeszłość lub przyszłość). Ten ostatni typ powieści utopijnej zdobył popularność w w. XIX.

mmm

Klasyczna utopia nowożytna. Jej rozkwit następuje w XVII i XVIII stuleciu, kiedy powstają klasyczne utwory szeroko rozumianej literatury utopijnej: Państwo Słońca (1623) T. Campanelli, Nowa Atlantyda (1626) F. Bacona, Prawo wolności (1652) G. Winstanleya, Przygody Telemacha (1699) F. Fćnelona, Rozprawa o pochodzeniu i podstawach nierówności... (1755) oraz Umowa społeczna (1762) J. J. Rousseau, Kodeks natury (1755) Morelly’ego i wiele innych. „Klasyczni” utopiści budowali swoje wizje idealnego społeczeństwa na kilku wyraźnie wypowiadanych lub milcząco przyjmowanych założeniach dotyczących „istoty” człowieka i świata pozaludzkiego. Wierzyli, że człowiek jest „z natury” dobry, czyli potrafi harmonijnie współżyć z innymi ludźmi, że „z natury” też dąży do szczęścia, które znaleźć może tylko w społeczeństwie zorganizowanym wedle zasad zapewniających takie współżycie. Utrzymywali, że przyczyną zła moralnego i fizycznego jest nieracjonalna, tj. niezgodna z „naturą” człowieka, organizacja społeczna. Wierzyli jednak w możliwość łatwej jej naprawy, sądzili bowiem, iż człowiek jest istotą