P211009 33[01]

austriackim czy pruskim, prowadziły sądy ziemskie, a od roku 178S rządy gubernialne, które założyły księgi szlacheckie. Od stworzenia przez Pawia I Heroldii w Petersburgu, kompetencje legitymacyjne należały do niej.

Księstwo Warszawskie, wprowadzając kodeks napoleoński, teoretycznie likwidowało nierówności stanowe, ale w praktyce zatrzymało herb i szlachectwo, chociaż nie otoczono ich opieką prawną, przy czym uznano za szlachtę tych wszystkich, którzy takie przywileje mieli przed rozbiorami, jak i tych, którzy szlachectwo uzyskali z rąk zaborców.

Również konstytucja Królestwa Polskiego z 1815 r. analogicznie potraktowała te problemy, przy czym w 1815 r. założono wojewódzkie księgi szlachty, a prawo nobilitowania przyznano carowi jako królowi polskiemu, legitymowania zaś senatowi. Zagadnienia heraldyczne rozwiązywała Deputacja Heraldyczna Senatu. Dopiero w 1832 r. podjęto przygotowania do ujednolicenia prawodawstwa heraldycznego Królestwa z rosyjskim, czego jednak ze względów politycznych nie doprowadzono do końca. Teoretycznie w roku 1836 ogłaszając prawo

0    szlachectwie i tworząc Heroldię w Warszawie, unieważniono wszystkie herby i tytuły szlacheckie, nakazując ich ponowną legitymację. Równocześnie stworzono tego rodzaju procedurę, że w praktyce uniemożliwiała ona legitymację wielu dotychczasowym posiadaczom herbów, ale też i nie spowodowała zbyt dużego dopływu nowej szlachty. Heroldia działała do 1861 r., w którym to roku zaprzestano także legitymacji. W roku 1870 sprawy szlachty Królestwa Polskiego podporządkowano Heroldii petersburskiej oraz rosyjskiemu prawu heraldycznemu.

Prawo ochrony prawnej herbów oraz tytułów arystokratycznych zosuto zniesione w 1921 r. konstytucją, która w art. 96 nie uznała tytułów szlacheckich. Odtąd herb został również pozbawiony wszelkich walorów prywatno-prawnych, nie tracąc jednak znaczenia społecznego. Podejmowano natomiast próby rozciągnięcia opieki prawnej na herby miast, zawsze zaś posiadał ją herb państwowy, tak, jak jest to i dziś.

153.4.3. W Polsce znak herbowy jest w niewielkim tylko stopniu prostą recepcją zachodniego. Użyte zostały głównie wcześniejsze znaki własnościowe, trafiające również coraz częściej na pieczęci. Ta geneza polskiego znaku heraldycznego w sposób zdecydowany odróżnia heraldykę polską do zachodniej. Większość znaków czerpana była ze świata otaczającego polskie rycerstwo, a następnie podporządkowywana, tak jak i znaki własnościowe, na wiór zachodni heraldycznemu obyczajowi estetycznemu w zakresie kształtów ikonograficznych. Na przełomie XIII i XIV w. znak z pieczęci zamienia są w znak herbowy, tracąc cechy reprezentacji jednostkowej, a przybierając charakter symbolu przynależności stanowej, zamieniając się w dziedziczną

1    trwałą formę heraldyczną. Dużą rolę w recepcji herbu odegrało rycerstwo, przybywające do Polski przez Śląsk z Łużyc, Miśni i Czech. Tutaj trafiały znaki tego rycerstwa na godła napieczętne, a następnie przechodziły w znak herbowy. Nie bez znaczenia w tym względzie są wpływy kulturalne Zachodu

W XVI w. dokonały się w heraldyce polskiej zasadnicze przemiany

Z jednej strony zostały do końca doprowadzone procesy hcrildyzacyjne, w znacznym stopniu zatarty został jej oryginalny kształt, poddała się prawidłom ogółnoerupejskim. Na SI6 herbów funkcjonujących w XVI w. tylko 161 (28,7%) wywodzi się z kanonu ustalonego w wiekach poprzednich, ale 342 (65%) pochodzi z nobilitacji, a także jest konsekwencją terytorialnego, a tym samym demograficznego rozrastania się Rzeczypospolitej, w wyniku czego np. szeroko doszły herby ruskie. Co więcej, w wyniku nobilitacji i rozpoczynających się indygenatów wśród herbów polskich znalazło się 14 herbów opracowanych w kancelarii cesarskiej, 6 jest pochodzenia węgierskiego, 2 duńskiego i aż 18 włoskiego. Zjawiska te nie pozostały bez wpływu na heraldykę polską i być może należy mówić o przybraniu przez nią nowych kształtów, choć wyraźną dominantę nadal tworzyły herby powstałe w średniowieczu. Nie wiemy, jak te procesy przebiegały w XVII i XVIII w., ale liczba nobilitacji i indygenatów zdaje się wskazywać na ich pogłębienie.

W XIX w. znak herbowy jest opracowywany według zasad obowiązujących w poszczególnych państwach zaborczych, a zasady te niejednokrotnie daleko odbiegały od obowiązujących w polskiej heraldyce. Wydaje się na nie oddziaływać także narastająca w tej mierze uczoność, czyniąc je coraz bardziej zunifikowane z modą europejską. Są to problemy dalekie nawet od wstępnego rozpoznania, mimo że wielość różnorakich publikacji zdawałaby się wskazywać na ich dobrą znajomość.

15.3.5. Heraldyka żywa posługuje się określonym językiem. Składa się on na sztukę blazonowania, czyli umiejętność opisywania herbu według ustalonych reguł. W ten sposób bez wyobrażeń plastycznych można stworzyć obraz konkretnego herbu. Sztuka blazonowania określa także prawidła, którymi rządzą Się herby, a zatem składają się nań określenia techniczne, szczególnie dokładne w języku angielskim i francuskim. Język blazonowania pozostaje w ścisłym związku z obyczajem rycerskim i zwykł się posługiwać słownictwem właściwym dla heraldyki żywej. Polski słownik blazonowania, tak dotąd jest mało rozpoznany, aczkolwiek podstawa źródłowa nie zdaje ssę być zbyt uboga. Niemniej zasady blazonowania w heraldyce polskiej wydają się być znacznie swobodniejsze niż w heraldyce zachodniej i nie są pozbawione pewnych odrębności.

Do najważniejszych sformułowań blazonowania należą następujące. Strona heraldyczna prawa i lewa, to nie strony w rozumieniu patrzącego na herb, ale tak jakby je określił rycerz trzymający przed sobą tarczę (a więc odwrotnarf Tarcza bywa często pochylona w prawo, nawet jeżeli hełm jest ustawiony na wprost, bo rycerz nosił ją zazwyczaj na lewym ramieniu. Jeżeli herb jest zwrócony w prawo lub lewo, w tę samą stronę winna zwracać ssę tarcza. Tutaj ukże należą zasady kładzenia barw heraldycznych, o czym niżej Godła mają własne, stale powtarzane kształty, zawsze zwracają się w określoną stronę, zajmują ściśle określone miejsce w polu tarczy. Lew zawsze kroczy, jest wspięty, skacze lub leży (stąd lew z głową en face to łcopard), a orzeł yeat rozpostarty w profilu. Wszelkie besue, zwierzęta i postacie ludzkie są

647