PICT5950

ralną potrzebę zwierzeń. Chodzi też o to, aby był to temat odwołujący się do ich własnych doświadczeń i przeżyć.

W temacie wypracowania interesujący nas problem może znaleźć swe odbicie w sposób bezpośredni lub pośredni. Zależy to od celu, jaki postawiliśmy sobie w badaniach, i młodzieży, z jaką mamy do czynienia. Tak na przykład J. Skorupska (1958, s. 207), badając konflikty młodzieży z osobami dorosłymi, posłu-żyła się w badaniach tematem wypracowania bezpośrednio dotyczącym interesującego ją problemu. Temat ten brzmiał następująco: „Moje konflikty z dorosłymi (ich przyczyny, częstość, przebieg, zakończenie. Co przeżywasz przy tym? Opisz jeden lub kilka takich konfliktów)". S. Łapkowska (1959, s. 51) natomiast, przy badaniu wpływu koedukacji na zainteresowania erotyczne uczennic szkół średnich odwołała się do tematów wypracowań, które umożliwiły pośrednie zgromadzenie materiału. Były one następujące: „Próba własnej charakterystyki", „Jak wyobrażam sobie swoje życic za 3-5 lat?”, „Przeżycia, które utkwiły mi w pamięci".

Przytoczone wyżej tematy wypracowań sugerują, iż w ramach tych samych badań można stosować kilka różnych tematów. Są one formułowane albo w postaci pytań, albo określonych twierdzeń (zdań). Zarówno pytania, jak i twierdzenia mogą być odpowiednio uszczegółowione. Wyrazem lego może być pierwszy z trzech przytoczonych wyżej tematów wypracowań, zastosowanych przez R. Łapińską (1958, s. 40) w badaniach nad wzajemnymi stosunkami młodzież)' żeńskiej i męskiej ze szkoły średniej:

1) Moje poglądy na koleżeństwo, przyjaźń i miłość między młodzieżą żeńską i męską w szkołach koedukacyjnych (różnica między koleżeństwem, przyjaźnią a miłością). Jak układa się współżycie między dziewczętami a chłopcami w mojej klasie? Jak powinno się układać to współżycie? Moje poglądy na system koedukacyjny. Wpływ przeżyć erotycznych na pracę szkolną i postawę moralną. Moje własne doświadczenia z tego zakresu.

2)    Co myślę o swoich kolegach (koleżankach)? Jakimi są? Jakimi powinni być?

3)    Moje poglądy na szkołę koedukacyjną.

Wartość tematu wypracowania bynajmniej nie zawsze zależy od szerszego jego uszczegółowienia. Zbytnie uszczegółowienie nadaje mu charakter ankiety i kryje w sobie niebezpieczeństwo sugestii, słowem, pozbawia wypracowanie jego najbardziej osobliwej cechy, jaką jest umożliwienie osobie badanej daleko idącej swobody wypowiadania się na zadany temat. Zadowalających wypowiedzi mogą dostarczyć wypracowania na takie tematy, jak: „Moje zainteresowania", „Moje hobby", „Moje plany życiowe”, „Jakim jestem i jakim chciałbym być?", „Moja klasa i ja", „Co cieszy i drażni mnie w szkole?".

Każdy z tematów wypracowania wymaga poprzedzenia go odpowiednią instrukcją, w której szczególną uwagę przywiązuje się do wyjaśnienia celu ba-

il.in oraz zapewnienia osoby badane o pełnej dyskrecji i anonimowości. Za po-m°c;\ instrukcji można również ukierunkować odpowiednio tok myślenia badanych, jeśli zależy nam na wypowiedziach bardziej porównywalnych Ukierunkowanie takie możliwe jest poprzez zasugerowanie pewnego przynajmniej zakresu odpowiedzi. Jednak wówczas — jak już wspomniałem — uzyskane relacje mogą być pozbawione ich żywiołowości i dotyczyć kwestii, które w zasadzie mało interesują młodzież. W każdym razie — niezależnie od ogólnego lub szczegółowego tematu chodzi o takie ukierunkowanie wypowiedzi osób badanych, aby wypracowania ich mogły stanowić podstawę analizy, umożliwiającej rzeczowe przedstawienie i ewentualne rozwiązanie postawionego uprzednio problemu

Podczas analizowania wypracowań obowiązują te same niemal zasady, co w przypadku dzienników i rysunków. Warto pamiętać przy tym. że także czysto zewnętrzne cechy analizowanych wypracowań nic są bez znaczenia dla właściwej ich oceny. Odnoszą się one do objętości danego wypracowania, wszelkiego rodzaju błędów ortograficznych, stylistycznych, i związanych z interpunkcją, marginesu, zewnętrznej formy, w jakiej napisane /.ostało pierwsze i ostatnie zdanie. Niemałe znaczenie w interpretacji wypracowań ma także ogólne wrażenie, jakie wywierają one na osobę badającą, tzn. czy robią wrażenie wypracowania napisanego porządnie, schludnie, starannie, niedbale, przeciętnie itp. (E. Iirlcbach i inni, 1975, s. 110).

Najważniejsza jest jednak analiza treści wypracowań. Jest ona tym rzetelniejsza, im ściślejsze są kryteria oceny, którymi posługujemy się. Kryteria te są różne. Wyznacza je w dużej mierze problem badawczy, jakiemu podporządkowana jest analiza wypracowań. Niekiedy dla uściślenia oceny wypracowań, w tym zwłaszcza podporządkowania poszczególnych wypowiedzi określonym zmiennym czy wskaźnikom, angażuje się kilku tzw. „sędziów kompetentnych”. Niektórzy- radzą —celem większego zobiektywizowania analizy wy pracowań zlecić osobom badanym ponowne wypowiadanie się na ten sam temat po upły w ie kilku miesięcy od pierwszego przeprowadzenia badań tego typu.

Analiza dzienników

Nic mniej użyteczną w badaniach pedagogicznych — niż analiza wypracowań- -jest bezsprzecznie także analiza dzienników. Za jej prekursora uważa się Charlotte Biihler, która nie tylko w ykorzystała ją po raz pierwszy w badaniach naukowych, lecz podjęła się również, próby teoretycznej jej podbudowy. Opublikowała cztery dzienniki młodzieży, a jedną swą pracę o rozwoju psychicznym młodzieży w wieku dojrzewania oparła na analizie dokumentów jako głównej i jedynej metodzie badań (Ch. Biihler. 1933). Od tego czasu datuje sią zwyczaj zbierania dzienników i ogłaszania ich drukiem.

229