PICT5964

4.    Chce być wzorowym uczniem.

5.    To jest jego obowiązek.

6.    Rodzice tego wymagają.

7.    Żeby więcej wiedzieć.

8.    Inne (jakie?).

9.    Nic wiem.

— Jeśli Pani (Pana) dziecko nic lubi chodzić do szkoły to dlaczego?

1.    Trzeba wcześniej wstawać.

2.    Jest nudno.

3.    Nic lubi kolegów.

4.    Trzeba słuchać nauczyciela.

5.    Otrzymuje negatywne oceny.

6.    Pani go nie chwali.

7.    Inne (jakie?).

8.    Nie wiem.

Omówione wcześniej pytania otwarte, zamknięte i półotwarte nic wyczerpują bynajmniej wszystkich możliwych sposobów zbierania danych podczas badań sondażowych. Oprócz możliwości łączenia ze sobą wymienionych pytań, np. w pytania dysjunktywno-zamkniątc czy koniunktywno-półotwarte można odwołać się do tzw. dialogów, opowiadań, obrazków, fotografii, rysunków itp. (por. S. Szostkiewicz, 1961, s. 89-92). Przykładem wykorzystania opowiadania w badaniach sondażowych może być opowiadanie, wchodzące w skład kwestionariusza ankiety zastosowanej przez \l. Malewską i U. Muszyńskiego (1962, s. 18-22) w badaniach nad kłamstwem dzieci:

Podczas zabawy w domu Jurek zbił wazon. Ojciec jego był bardzo surowy i Jurek bał się go rozgniewać. Chcąc uniknąć kary', powiedział, że otworzył okno i wiatr przewrócił wazon. Podkreśl, czy uważasz, że mówiąc nieprawdę, Jurek postąpił:

bardzo źle źle ani źle ani dobrze dobrze

Inną jeszcze odmianą pytań kwestionariuszowych są m.in. pytania projekcyjne, filtrujące i kontrolne.

Pytania projekcyjne to pytania, za pomocą których, pragnąc na przykład dowiedzieć się, co sądzą nasi respondenci o swych nauczycielach, nic pytamy ich o to wprost, lecz pośrednio. Możemy - dajmy na to — zapytać ucznia nic oto, jak on osobiście ocenia nauczycieli, lecz o to, jak uczniowie według niego ich oceniają. Zakłada się przy tym, że zapytany w ten sposób uczeń wyrazi głównie

swoja opinię na temat nauczycieli, bo ta jest mu najbliższa. Uczeń oczywiście nic zaws/c zdaje sobie z tego sprawę, dzięki czemu wypowiedzi jego — jak zakładają niektórzy - zyskują na wiarygodności i są mniej krępujące dla badanego (por. J. Lutyński, 1983b, s. 78). Pytania tego rodzaju mogą przybrać formę zarówno pytań otwartych, jak i zamkniętych i półotwartych.

Pytania filtrujące pozwalają wyłączyć z odpowiedzi na nic te osoby, które nic mają nic do powiedzenia w danej sprawie. Pytania te poprzedzają zwykle pytania zasadnicze (podstawowe), oto przykłady tego rodzaju pytań:

—    Czy znasz nowy regulamin szkolny? Jeśli tak, to jak oceniasz wprowadzone w nim zmiany?

—    Czy lubisz czytać książki? Jeśli tak, to dlaczego?

—    Czy chętnie chodzisz do szkoły? Jeśli nic, to dlaczego?

pytania kontrolne pełnią funkcję kontroli otrzymanych wypowiedzi Są to pytania zbieżne z treścią innych pytań, lecz różne pod względem formy ich wyrażania. Sprzeczność odpowiedzi na nic z odpowiadającymi im treściowo pytaniami wskazuje na nieszczcrość respondenta, co dyskwalifikuje także jego pozostałe wypowiedzi. Jest to wystarczający powód, aby nie uwzględniać ich w opisie i analizie zgromadzonego materiału.

pytania z uszeregowaniem wariantów odpowiedzi polegają na przedłożeniu respondentowi gotowej listy cech, norm, kategorii zachowań lub wartości z prośbą o uporządkowanie ich w kolejności od najbardziej do najmniej przez niego cenionych. Oto przykład pytania z uszeregowaniem wariantów odpowiedzi przytoczonego przez H. Ogryzko-W iewiórowskiego (1986, s. 110):

Jakie cechy są według Pani najważniejsze dla mężczyzny jako męża? Proszę uszeregować je od najbardziej do najmniej cenionych:

—    wyrozumiałość,

—    stanowczość,

—    troska o rodzinę,

—    towarzyskość,

—    wygląd zewnętrzny,

—    pogodne usposobienie,

—    religijność,

—    wierność,

—    czułość,

—    tolcrancyjność.

Szczególnego rodzaju pytaniami sondażowymi są pytania domagające się odpowiedzi w określonej skali ocen, o czym jest szerzej mowa w rozdziale poświęconym metodzie szacowania.

257