PTDC0004 (2)

Ze studiów nad ceramikę naczyniową kultury przeworskiej z późnego okresu rzymskiego

Kempisty 1968, 324, tabl. XI: 4, tabl. XVII: 11, tabl. XXII: 10; Domański 1971, 226, tabl. IX: a; Godłow-ski, Szadkowska 1972, 188, tabl. XVII: 1; Łaszczew-ska 1975, 320, tabl. III: 1; Abramek 1988, 106, tabl. V: 6; Pazda 1994, 32, ryc. 20: 12).

Z kolei naczynia typu B reprezentują okazy wywodzące się zapewne z tradycji jeszcze stylistyki młodszej fazy wczesnego okresu rzymskiego (Go-dłowski 1992a, 77, Abb. 10: 1), która na początku późnego okresu rzymskiego uległa zmianie, a jedną z jej nowszych cech było łagodne profilowanie brzu-śca (por. Kenk 1977, 423, Abb. 25: 8-10). Na cmentarzysku w Tarnowie podobne naczynia wystąpiły w okresie od fazy B2 po fazę Clb (Godłowski, Szadkowska 1972, 143), w Spicymierzu odpowiadają okazom grupy I datowanym tam na fazę Clb - C2 (Kietlińska, Dąbrowska 1963, 201-202).

Naczynia typu C odzwierciedlają stylistykę późnego już okresu rzymskiego i wczesnej fazy okresu wędrówek ludów. W Poznaniu - Nowym Mieście współwystępowały z języczkowatym okuciem końca pasa pochodzącym z fazy D1/D2 wg Tejrala (por. Machajewski 2003a, 284, tabl. 2: 5). W Korzeniu (grób 41 c) datowane są na fazę D (Kempisty 1968, 360, tabl. XXXIII: 3), w Tarnowie (grób 4/1925) współwystępowały z późną żelazną zapinką typu A.158 (Godłowski, Szadkowska 1972, 178, tabl. VII: 1), a na osadzie w Piwonicach wystąpiły w IV jej fazie zabudowy datowanej na fazę C2 (Dąbrowscy 1968,479, tabl. XXIV: 6). Dalsze nawiązania zauważa się wśród ceramiki spotykanej na Śląsku i w Ma-łopolsce zachodniej (Domański 1971, 224, tabl. VII: a; Godłowski 1973, 295, tabl. VI: 12; Wiklak 1987, 183, ryc. 7: 13, ryc. 9: 4, ryc. 18: 8, 10).

Podobną stylistykę do naczyń typu C reprezentują okazy typu D o analogiach spotykanych na Śląsku, w Wielkopolsce południowo-wschodniej i Małopolsce zachodniej. Zazwyczaj naczynia te datowane są na okres od fazy C2 po fazę D (Dąbrowscy 1968, 457, tabl. XIII: 11-12; Kempisty 1968, 329, tabl. XV: 1; Pazda 1972,34, ryc. 4: 1; Godłowski 1973, 313, tabl. XI: 16; Szydłowski 1974, tabl. XLVI: a; Wiklak 1987, 62, ryc. 43: 3, ryc. 44: 1, ryc. 45: 3).

Naczynia misowate typu E, w postaci trzech ich odmian, nawiązują do stylistyki charakterystycznej dla późnego okresu rzymskiego i wczesnej fazy okresy wędrówek ludów (por. Godłowski 1992a, 42). Uwagę zwracają naczynia typu E.l. (ryc. 3: 1-2) o esowato wygiętym na zewnątrz brzegu, przypominające okazy szeroko rozpowszechnione już w późnym okresie rzymskim o brzegu ostro wygiętym na zewnątrz (por. Jasnosz 1955, 151, ryc. 13: 10; Kietlińska, Dąbrowska 1963, 2131, tabl. XIX: 7; Pazda 1976, 191, ryc. 18; Godłowski

1977.106,    tabl. XXX: 1-2, 120, tabl. XXXIX: 7; Machajewski 1999, s. 191, ryc. 6: 7). Niewykluczone, podobnie jak w przypadku naczyń typu C, że zwyczaj esowatego formowania brzegu częściej pojawił się nieco później, dopiero we wczesnej fazie okresu wędrówek ludów.

Z kolei naczynia misowate typu E.2. (ryc. 3: 3-4) reprezentują okazy spotykane w fazie C2 i D. W Spicymierzu (grób 190, 268) podobne naczynia datowane są na fazę C2 (Kietlińska, Dąbrowska 1963, 239, tabl XXVII: 6, 248, tabl. XXXVI: 14. Por. Kenk 1977,424, Abb. 26:13-14), w Szczedrzyku występują w fazie D (Szydłowski 1974, tabl. XLIX: b). Dalsze analogie pochodzą z Wielkopolski (Machajewski 1997,116, ryc. 10:11) i Śląska (Godłowski

1977.106,    tabL XXX: 9; Pazda 1994,36, ryc. 23: 12).

Wreszcie naczynia misowate typu E.3. (ryc. 3:

5-6) spotykane sporadycznie już w późnym okresie rzymskim, liczniej dopiero we wczesnej fazie okresu wędrówek ludów Pazda 1980,173, ryc. 33: 3; Pazda 1994, 29, ryc. 18c 1-3; Machajewski 1997, 116, ryc. 10: 13-14). W Poznaniu - Nowym Mieście wystąpiły w ziemiance datowanej na fazę D1/D2 w ujęciu Tejrala (Machajewski 2003a, 283, tabl. 1:15).

Do form szczególnych w Poznaniu - Nowym Mieście należą naczynia typu F (ryc. 3: 7-8). Wystąpiły w ziemiance obiekt B 25) z fazy D1/D2. W kulturze przeworskiej nie są szeroko rozpowszechnione. Znane są ze Spicymierza (grób 152, 247) i Warsza-wy-Kawęczyna (grób 19), gdzie datowane są na fazę C2 (Jankowska 1962, 340, tabŁ LXVIII: 15; Kietlińska, Dąbrowska 1963, 233, tabL XXI: 26, 246, tabl. XXXIV: 2), natomiast w Kutnie (grób 2) wystąpiły już w fazie B2 (Moszyński, Siciński 1997, 24, tabl. I: 39). Niekiedy ich pojawienie się uznaje się za efekt naśladowania formy pucharu szklanego, przypominającego zwłaszcza typ E 188-193, pochodzący z fazy B2/C1 - CIb/C2, względnie nawet typ Kowalki z fazy C3/D, chociaż rozprzestrzenienie szczególnie typu E 188 -193 dość wyraźnie omija kulturę przeworską (por. Werner 1988, 259, Abb. 12; Machajewski 2001, 124, ryc. 3). Akceptując tezę o możliwości naśladowania naczyń szklanych wśród okazów glinianych, w przypadku poznańskich naczyń typu F warto wskazać na szczególny wzorzec naczynia szklanego, a mianowicie puchar tulipanowaty zbliżony do typu 47 wg Barkoczi z fazy Dl i D2 wg Tejrala (1988,295). Wywodzone z kręgu panońskiego, były rozpowszechnione