S5007942

174 BARBARA CZERSKA

trzecią część wszystkich odkrytych tu grobów. Znane są całe cmentarzyska z grobami wyłącznie popielnicowymi (Nowe Miasteczko, pow. Nowa Sól, 10 grobów; mapa 3).

Wyposażenie grobów popielnicowych było charakterystyczne i ograniczało się najczęściej do jednej czy dwóch zapinek, klamry i ceramiki. Ten rodzaj wyposażenia, obejmujący głównie części stroju, w tym ozdoby i ceramikę, nawiązńje do tradycji łużyckich. Broń występująca na tym terenie częściej w grobach jamowych była daleko rzadziej wkładana zmarłym do grobu niż w środkowej części Śląska. Broń zawierało niewiele ponad 10%, grobów. Formy broni były analogiczne do form środkowośląskich.

Dalsze różnice między grupą środkowośląską a grupą dolnośląską póżnolateńskiej kultury przeworskiej widoczne są w ilości wyrobów importowanych oraz w. ilości przeżywających się czy też zapożyczonych form celtyckich.

Importy takie, jak naczynia brązowe, żelazne umba retyjskie, brązowe rękojeści noży, przedmioty szklane, które dostawały się na teren Śląska prawdopodobnie za pośrednictwem kupców celtyckich, zgrupowane są wyłącznie na terenie środkowej części Śląska, głównie wzdłuż szlaku bursztynowego (mapa 4). Podobnie naczynia gliniane, obtaczane na kole garncarskim, wykonane zarówno z gliny bez, jak i z domieszką grafitu, będące wyrobem rzemieślników celtyckich, używane były prawie wyłącznie w grupie środkowośląskiej (mapa 4). Naczynia obtaczane, wykonane z gliny bez domieszki grafitu, mogły pochodzić z najmłodszych pracowni garncarskich środkowolateńskich Celtów, naczynia grafitowe sprowadzane były z Górnego Śląska. Typowe dla póżnolateńskiej kultury przeworskiej gliniane naczynia situloWate, naśladujące formy wiader brązowych, daleko częściej występują w grupie środkowośląskiej niż w dolnośląskiej, podobnie jak i naczynia zdobione pionowym ornamentem grzebykowym, krążki ze skorup naczyń z okrągłym otworem w środku, sita i inne zapożyczone od ,Celtów farmy.

Elementy kultury celtyckiej najliczniej występują tam, gdzie kultura przeworska nawarstwiła się bezpośrednio na .podłoże celtyckie. Na występowanie na tym terenie większej niż gdzie indziej ilości wyrobów proweniencji celtyckiej zwrócili uwagę J. Potocki i Z. Woźniak⁹². Na przyswojenie przez Słowian wielu tradycyjnych dawniej tylko dla Celtów form i obrzędów wskazuje J. Rosen-Przeworska⁹³. W literaturze przedmiotu powszechnie jest podkreślany duży wkład Celtów w dalszy rozwój gospodarczy tej części Dolnego Śląska.

•* Potocki, Wożniak, op. cit., s, 91, 92.

•' Rosen-Przeworska, Tradycje celtyckie..., s. 245—250.

2. KONTAKTY HANDLOWE LUDNOŚCI ŚLĄSKA W OKRESIE LATEŃSKIM

W okresie lateńskim wśród ludności zamieszkującej Śląsk corasz wyraźniej zaznaczał się podział pracy. Dla wydzielającego się wówczas z ram gospodarki naturalnej rzemiosła istniała wystarczająca baza surowcowa, wykwalifikowani specjaliści i odpowiednio chłonne rynki zbytu. W miejscowych warsztatach rzemieślniczych, związanych głównie z produkcją metalurgiczną, wytwarzano liczne artykuły przemysłowe przeznaczone w pierwszym rzędne na pokrycie potrzeb rynku wewnętrznego. Wspomniany podział pracy wpłynął więc głównie na rozwój wymiany wewnętrznej. Wymiana ta mogła odbywać się osobiście między poszczególnymi producentami lub za pośrednictwem kupców. Obejmowała ona swym zasięgiem zarówno jeden kompleks osadniczy, jak i cały obszar plemienny zależnie od potrzeb i możliwości nabywczych ludności. Towary zdobyte tą drogą mogły przenikać i dalej przez kilkakrotne kolejne przekazywanie w coraz dalsze okolice. Ten rodzaj handlu oparty był na wymianie towaru za towar, przy czym ograniczał się głównie do wyrobów powszechnie używanych, których wartość nie przekraczała możliwości nabywczych przeciętnego mieszkańca wsi. Były to więc przeważnie narzędzia, skromne ozdoby, przedmioty codziennego użytku, w niektórych środowiskach broń. Ekwiwalentem za wymienione towary były głównie produkty rolno-hodowlane. Handel dalekosiężny już w najwcześniejszej fazie swego rozwoju wymagał pośrednictwa kupców. Obejmował on przede wszystkim artykuły luksusowe dostępne tylko dla ludności zamożniejszej. W jego ręku leżał także handel solą.

Śląsk w okresie rozwoju wczesnolateńskiej kultury nie utrzymywał ani bezpośrednich, ani pośrednich kontaktów handlowych ze środowiskiem celtyckim. Przyczyny tego były różne. Z jednej strony zubożała ludność Śląska nie posiadała koniecznych do rozwinięcia wymiany środków, z drugiej strony zainteresowanie kupców celtyckich obsługujących lepiej rozwinięte tereny Europy środkowej skierowane było raczej na kraje południowe, gdyż tylko one mogły dostarczyć poszukiwanych przez bogate warstwy ludności luksusowych artykułów przemysłowych. Południe mogło też wchłonąć w dużej ilości surowce i nadwyżki produkcyjne pochodzące z rolnictwa i hodowli, podstawowych gałęzi gospodarki środkowoeuropejskiej ludności celtyckiej. Nieliczne wczesnolateńskie zapinki brązowe dostały się na Śląsk za pośrednictwem ludności kultury wschodniopomorskiej.

Dopiero osiedlenie się najpierw na Śląsku Dolnym, a później na Śląsku Górnym ludności celtyckiej pozwoliło nawiązać zerwane w poprzednim okresie stosunki handlowe z sąsiednimi krajami Europy środkowej.

Były to jednak kontakty dość luźne, głównie z uwagi na ograniczone możliwości nabywcze ludności Śląska w środkowym okresie late