SA400053

WOJSKO POLSKIE W OKRESIE MONARCHII STANOWEJ

W polityce zagranicznej Kazimierz Wielki dążył bezskutecznie do odzyskania Śląska, którego władcy weszli w zależność lenną od króla czeskiego Jana Luksemburskiego. Nic czuł się natomiast na siłach stoczenia z Krzyżakami decydującej walki o odzyskanie Pomorza, zdołał jedynie, przez zręczną politykę sojuszów z Węgrami i książętami zachodniopomorskimi, zawrzeć z zakonem w 1343 r. pokój kaliski, mocą którego Polska odzyskała utracone w czasach Łokietka Kujawy oraz ziemię dobrzyńską.

Daleko idące skutki miało natomiast inne posunięcie polityczne Kazimierza Wielkiego, a mianowicie ekspansja na wschód, wyrażająca się w opanowaniu ziem ruskich. Jeszcze za życia Kazimierza Wielkiego doprowadziła ona do konfliktów z Litwą, która usiłowała podporządkować sobie zachodnie i północne księstwa niskie, a przede wszystkim zapoczątkowała przekształcanie Polski w państwo wielonarodowościowe. obejmujące z biegiem czasu oprócz Polaków coraz większą liczbę ludności ruskiej.

Państwo litewskie było, jak już wspomniano, naturalnym sprzymierzeńcem Polski w walce z zakonem krzyżackim; ten właśnie czynnik zadecydował o zaniechaniu sporów i dojściu do skutku ścisłego przymierza pomiędzy obu państwami w chwili, gdy wielki książę litewski Władysław Jagiełło został w 1386 r. królem Polski. Sojusz ten dał w wyniku wielkie zwycięstwo sprzymierzonych sił polskich i litewsko--raskich nad Krzyżakami w bitwie pod Grunwaldem, stoczonej 15 lipca 1410 r., a wkrótce potem przerodził się w unię obu państw, do której doszło na zjeździe w Horodle w 1413 r.

3. ORGANIZACJA SIŁY ZBROJNEJ

Tak więc w ciągu przeszło stu lat, które minęły od chwili zjednoczenia państwa za czasów Łokietka aż do połowy XV w., w Polsce zaszły bardzo poważne zmiany gospodarcze, społeczne i polityczne. Miało to oczywiście duży wpływ i na rozwój wojska polskiego tego okresu. Zostały teraz ściślej sformułowane obowiązki poszczególnych stanów. Jako zasadę przyjęto, że do osobistego udziału w wyprawie wojennej zobowiązani są przede wszystkim właściciele dóbr ziemskich, a więc rycerstwo, wójtowie miejscy i sołtysi wiejscy oraz ci mieszczanie. którzy posiadali majątki ziemskie. Duchowieństwo było zwolnione od służby wojskowej. czasem jedynie król zwracał się do niego z prośbą o dobrowolną daninę na cele wojenne. Dlatego też zarówno rezerwy ludzkie, jak i dochody z dóbr kościelnych, zajmujących znaczne obszary w ówczesnej Polsce, w bardzo niewielkim stopniu mogły być wykorzystane dla celów obronnych.

Wyprawa powszechna

Na wyprawę powszechną, którą ogłaszał król, musiał się stawić każdy rycerz osobiście. Jego wyposażenie i liczebność pocztu, jaki miał obowiązek własnym kosztem uzbroić, wyposażyć i utrzymywać, zależały od wielkości majątku. Magnaci wystawiali całe oddziały wojskowe, czyli chorągwie, średnio zamożni rycerze przyprowadzali ze sobą poczet złożony z dwóch lub większej liczby jezdnych żołnierzy, najubożsi służyli w chorągwiach magnackich lub w pocztach średnio zamożnych rycerzy. Koszt ponoszony przez rycerza był dość znaczny. Musiał on bowiem posiadać kilka koni bojowych, które były bardzo drogie, uzbrojenie dla siebie i dla pocztu, a także wozy z końmi i obsługą, wiozące wyżywienie i zaopatrzenie dla całego pocztu.

Obrona ziemi

Nieco inaczej wyglądała sytuacja, gdy król ogłosił wyprawę wojenną dla obrony napadniętej ziemi. Obowiązek udziału w niej mieli bowiem nie tylko wszyscy rycerze danej ziemi, lecz w ogóle wszyscy mężczyźni zdolni do walki, a więc również chłopi i mieszczanie. Ponieważ byli to bezpośredni wytwórcy dóbr materialnych, na których pracy opierała się produkcja rolna i rzemieślnicza, nie można ich było wszystkich powołać do służby wojskowej. Każdorazowo ustalano więc procent chłopów i mieszczan, którzy mieli się stawić do wojska. Obejmował on nieraz 2/3 wszystkich mężczyzn.

Chłopi i mieszczanie służyli w piechocie. Z chłopów składały się również konne poczty sołtysów, posiadających dziedziczne dobra, nieraz też służyli oni w pocztach rycerskich. Ponadto na chłopach ciążyły liczne inne obowiązki wojskowe, jak opłaty pieniężne, przeznaczone