ScanImage042

88

archeologicznych zachowały się okucia żelazne i umba (ryc. 34, 5). Może;^; więc sądzić, że wyposażenie ludności zachodniofińskiej w broń było podob-ne, jak u innych ludów w owych czasach (M. Mandcl, 1985, s. 83).

Zapoczątkowana w VI wieku budowa sieci dalekosiężnych powiążą* handlowych w całym rejonie Morza Bałtyckiego, stworzyła warunki dc włączenia w jeden rytm rozwojowy różnoetnicznych mieszkańców jegc pobrzeży i zaplecza lądowego. Identyczny system organizaji punktów u. rgowo-rzemieślniczych wzdłuż szlaków handlowych i wspólny środek płat niczy w postaci odważanego srebra arabskiego, istniał wówczas na ziemiach fryzyjskich, skandynawskich, słowiańskich, bałtyjskich i zachodu iofińskich Stworzona została w ten sposób bałtycka strefa cywilizacyjna, w które procesy rozwoju gospodarczego ujęte w jednolity system wzajemnych powiązań i uzależnień prowadziły do widocznej w następnym okresie integrac kulturowej.

II.5. WARUNKI ŻYCIA CODZIENNEGO

Wiele czynników składało się na warunki życia codziennego Finów Zachodnich. Ważną rolę spełniało środowisko naturalne, umiejętność dostoso- j wania się do wynikających z niego zagrożeń i wykorzystywania jego walo- j rów, stopień zorganizowania społecznego i zaawansowania technologiczne go. Wypadkową tych czynników była między innymi lokalizacja i zabudów- I własnych siedlisk.

Przynajmniej od wczesnej epoki żelaza Finowie Zachodni bytujący tu pobrzeżach Morza Bałtyckiego i w całej strefie lasów mieszanych, zakładał: swe siedliska w pobliżu ujść lub wypływów rzek z jezior, na wyspach i półwyspach jezior i rzek lub na ich wysokich brzcgacn oraz na wydziclo- • nych wzniesieniach morenowych. Zawsze więc były to miejsca wyróżniające się z krajobrazu, trudno dostępne, dodatkowo okopane lub ogradzane W drugiej połowie I tysiąclecia osiedla zachodniofińskie miały bardzo zróżnicowane lokalizacje, zawsze jednakże tworzyły skupienia składające się ] z kilku zagród zbudowanych wzdłuż brzegu rzeki i jej dopływu, osobno tt najbliższych wzniesieniach, bądź na wyspie i na brzegach jeziora. Zdarzało się, że osiedle założone bardziej na uboczu niż inne, otaczano wysoki?- j wałem dopiero w trakcie jego zamieszkania (T. Tamla, 1984, s. 360 - 363.) Do zbudowania siedliska wykorzystywano także miejsca, gdzie dawniej znaj- i dowal się umocniony wałami gród. Najczęściej zbyt dużą powierzchnię grodu ograniczano wałem wewnętrznym, wykorzystując część niezamiesi kałą do przetrzymywania stad hodowanych zwierząt (M. Schmiedehel? 1959, s. 154).

Zagroda zachodniofińska w VI-VIII w. składała się z kilku zabudować mieszkalnych i gospodarczych, rozlokowanych wokół wolnej przestrzeni o średnicy ok. 20 m. Tak zabudowane było Kamno, Izborsk czy Pskó*

w etnokulturowej prowincji kurhanów wydłużonych (S.A. Tarakanova, 1950, s. 21). osiedla Liwów nad Dźwiną (A. Stubavs, 1959, s. 196), estońskie siedliska (EJ. Tónisson, 1982, s. 86), a nawet wczesne faktorie kupieckie, takie jak Stara Ładoga (E. Riahinin, N.B. Ćcmych, 1988, s. 80).

Budownictwo mieszkalne Finów Zachodnich w wiekach średnich było zróżnicowane i zależało od charakteru miejsca, w którym stawiano dom oraz od trybu życia jego mieszkańców. W strefie tajgowej, przy półkoczowniczym stylu życia, wznoszenie solidnych, obliczonych na pokolenia domów, nic miało większego sensu. W obozowiskach, zakładanych w określonej porze roku i opuszczanych po niedługim czasie, wznoszono lekkie konstrukcyjnie szałasowe comy, okrągłe lub prostokątne w planie. Średnica podłogi w domu okrągłym wynosiła 3,5-4 m i była zagłębiona w ziemi do około 0,5 m. Wykładano ją kamieniami, które często, ale nie zawsze, wylepiano gliną lub posypywano piaskiem. Po środku układano palenisko z kamieni (F. Balodis, 1929, s. 289 n). Część naziemna domu mogła być plecionką z gałęzi w kształcie stożkowatego szałasu. Jest to najstarszy typ domu zachodniofińskiego znany z badań archeologicznych (L.V. Vankina, 1953, s. 73) i o nim zapewne myślał Tacyt pisząc: „Małe dzieci nic mają innego przed zwierzem i deszczami schronienia prócz byle jak ze splecionych gałęzi urządzonej kryjówki” (facyt, 1957, t. II, s. 290). Jeszcze w wiekach średnich tego typu domy budowano w osiedlach tuż obok bardziej konstrukcyjnie skomplikowanych (J. Mugurević, 1983, s. 27).

Wczesnośredniowieczny fiński dom mieszkalny reprezentował jeden z dwóch typów. Pierwszy, to budynek o konstrukcji słupowej z plecionkowymi ścianami wylcpionymi gliną lub zbudowanymi z bierwion wpasowanych w słupy rozmieszczone od siebie w odległości nie większej niż 1 m (J. Stankicvić, 1960, s. 51 n). W planie były to budowle prostokątne z podłogami wylcpionymi gliną o wymiarach 4-6 x 2,5-3 m. Czasem krótsze ściany domów były wspólne dla dwóch przylegających do siebie budynków. W takim przypadku ściana dzieląca oba pomieszczenia stanowiła przegrodę zbudowaną z pionowo wbitych w podłogę żerdzi (np. Podgaj nad Dźwiną), przez co powstawała wydłużona budowla o wymiarach 8-12x5-6m(J. Stankiević, 1960, s. 50). Drugi typ, to budynki okonstruk-qi zrębowej z zaokrąglonymi końcami belek (J. Mugurević, 1983, s. 28). Domy zrębowe o wymiarach 3,5 x 4 m z drewnianymi podłogami i piecami grzewczymi zbudowanymi z kamieni wylepionych gliną, odkryto w najstarszej warstwie zabudowy Izborska datowanej na VIII i IX w., a więc poprzedzającej budowę grodu ruskiego w tym miejscu. Podobne konstrukcyjnie budowle odkryto w obrębie osiedla Kamno (K.M. Płotkin, 1974, s. 28), w najstarszych warstwach Pskowa i Ryuge (E. Śnore, 1961, s. 64-75), oraz w osiedlach estońskich z czasów między VI a IX w. (J. Selirand, 1983, s. 47). W niektórych przypadkach, np. w Pskowie, domy zrębowe miały podłogi zagłębione w ziemi do 35-40 cm (S.A. Tarakanova, 1950, s. 21) i wylcpione gliną, w innych były wzniesione na fundamencie z kamieni (ryc. 35).