ScannedImage 104

108 Rozdział III. Totemiczna struktura społeczna

wiedział do brązowego: „Ja jestem Kirarawa, ty Matthurie” wyznaczając tym samym dwie fratrie Arabanna, po czym ich drogi się rozeszły. W miejscu zwanym Kirri-katjirina zielony wąż począł ścigać napotkanego żółtego węża. Wszystkie trzy ukryły się pod ziemię, a miejsca, gdzie się zanurzyły, stały się źródłami.

Cały wszechświat włączony jest w strukturę klanową i zorganizowany na bazie opozycji. Linia podziału rzeczywistości przebiega np. zgodnie z podziałem na Zielonego i Brązowego Węża czy Białą Kakadu i Czarną Kakadu. Tak samo przeciwstawne sobie są oba gatunki kakadu, jak Słońce-Księżyc, dzien-noc, Orzeł-Kruk, pokój-wojna, woda-ziemia, powietrze-ogień. Między członami opozycji istnieje rywalizacja i wrogość. Zwierzęta obu fratrii walczą nieustannie ze sobą. Znany mit, ku zdumieniu Radcliffe-Browna występujący także u Indian Haida, opisuje dwóch przodków: Orła Klinoogonowego i Kruka. Orzeł zatrzymał dla siebie całą wodę świata, od czasu do czasu przychodził do skrywającego ją kamienia, odwalał go i pił do woli. Podpatrzył go Kruk i wyczekawszy, aż jego adwersarz oddali się, odwalił kamień i napił się. Zapomniał jednak położyć kamień z powrotem i wody rozlały się po całym świecie, dając początek australijskim rzekom. Odtąd Orzeł nienawidzi Kruka i go atakuje. Inny mit totemiczny przypisuje wrogość tych dwóch fratrii konfliktowi o tłuszcz. Orzeł Klinoogonowy był wujem Kruka, co za tym idzie, teściem klasyfikacyjnym. Mając tym samym prawo do posług zięciowskich wysłał Kruka, by ten upolował dlań tłustego wallaby. Kruk jednak sam zjadł mięso i wrócił twierdząc, że nie znalazł w ogóle wallaby. Kiedy teść zauważył podejrzanie wypchany brzuch myśliwego, ten począł kłamać, twierdząc, że najadł się miąższu akacji. Orzeł zmusił go do zwymiotowania i za karę wsadził do ogniska. Wówczas pióra Kruka sczerniały, a oczy poczerwieniały od dymu. Odtąd kruki kraczą ochrypłymi głosami jakby wołały o pomoc. Żywią się tym, co ukradną, same nie polują³⁴.

Wszystko zaś, co spokrewnione z totemem fratrii, należy do podporządkowanych jej klanów (pożywienie totemu, pokrewne zwierzęta). Efektem jest pojęcie rodzaju, właściwe tylko ludziom. Wzorcem dla jego powstania jest życie zbiorowe. Społeczeństwo jest źródłem wizji świata. Durkheim stwierdza: „Człowieka i rzeczy łączą bardzo szczególne relacje selektywnego powinowactwa i zgodności”. Rzeczy — członkowie tego klanu są przyjaciółmi, krewnymi. Ludzie powinni stykać się jak najczęściej z przedmiotami z tego samego klanu. To co jest własnością klanu nie nadaje się do wykorzystania przeciw człowiekowi. Wszystkie byty zaliczone do jednego klanu to sposoby przejawiania się istoty totemicznej. Kosmos totemiczny ma strukturę hierarchiczną. Klany dzielą się w procesie segmentowym na podklany, każda z rzeczy należnych do klanu stanowi centrum, wokół którego tworzą się nowe kulty totemiczne. Podobnie jak w wypadku religii „wyższych”, świat jest podzielony na sfery działania poszczególnych bóstw. Wszystko w pewnym stopniu stanowi sacrum. Wszystkie kulty totemiczne są ze sobą związane, stanowiąc część jednej cało-

³⁴ Kompleks opozycji orzeł-kruk w światowym materiale mitycznym opisany jest w: A. Szyjewski, Symbolika kruka..., s. 95-103.