skanowanie0008

112

W istocie wydaje się, że ruch feministyczny wyrosły współcześnie na tej samej kontrkulturowo-kontcstacyjnej glebie lat sześćdziesiątych co muzyka rockowa, podobnie jak ona stał się w społeczeństwie postindustrialnym nośnikiem nowej wrażliwości politycznej i estetycznej, nie tylko wśród feministek i nic tylko wśród kobiet. Doświadczenie feminizmu w duchu postmodernistycznym prowadzi do rewizji schematów myślowych, społecznych i estetycznych, obejmujących wysoce skonwencjonalizowaną rolę kobiety w historii cywilizacji zachodniej. Kobieta bowiem, tak jak pismo i „Inny”, pozostawała dotąd na uboczu, w jarzmie władzy męskiego świata pojęć i konstrukcji metafizycznych, we władzy świata „fallogocentrycznego”, by użyć wyrażenia Dcrridy. Obecna zmiana kulturowej opcji - zastąpienie obcości kobiecego „Innego” jego różnicą, umożliwiającą podjęcie dyskursu - zapewniając „Innemu” współuczestnictwo w kulturze, wzbogaca ją zarazem i uczłowiecza w pełnym znaczeniu tego słowa. Stąd też zainteresowanie feministycznym marginesem (jak zresztą każdym marginesem - rockowym, etnicznym, rasowym, seksualnym) nie jest ani kaprysem postmodernistycznej mody, ani intelektualną prowokacją. Jest koniecznością, wynikającą z kulturowego stanu faktycznego współczesności, uwzględniającej głos feministyczny zarówno w teorii, jak w artystycznej, społecznej i politycznej praktyce²³.

Margines feministyczny, jak i margines rockowy, jest zjawiskiem niejednolitym i wewnętrznie sprzecznym, dla potrzeb analitycznych wyróżnia się jednak na ogół jego dwie podstawowe odmiany: teoretyczną, radykalną i poststrukturalistyczną, związaną głównie ze środowiskiem feministek francuskich - i liberalną, literacką, bliższą raczej sztuce postmodernistycznej niż postmodernistycznej filozofii, a spotykaną głównie w krajach anglosaskich. Pierwszą z tych odmian określa się również mianem „escncjalistycznej”, drugą - „relatywistycznej”²⁴. Esencjalistki francuskie uważają, że pomiędzy

^u Zob. m. in.: M. Eistcnstein, Contemporary Feminist Thought, London 1981; C. Gilligan: In a Different Voice, Cambridge 1982; T. Moi, French Feminist Thought: A Reader, Oxford 1987; Sociał Theory - A Guide to Social Thinkers, ed. P. Beilharz, North Sydney 1991, s. 20-30, 99-114; L. Hutcheon, A Poetics of Postmodernism, London 1991; R. Doyne, Foucauh and Derrida - the Other Side of Reason, London 1990, s. 135-152; B.Zimmcrman, Feminist Fiction and the Postmodern Challenge, (w:) Post modem Fiction - a Bio-Bibliographical Guide, ed. L. McCafTery, Weslporl 1986; T. Hilfer, American Fiction Since 1940, London 1992, s. 190-209; S. Spencer, Feminist Criticism and Literaturę, [w:] American Wriling Today, vol. II, ed. R. Kostelanetz, Washington 1982; A. Jawłowska, op. cii., s. 161-167. Nie licząc wielu innych, czysto feministycznych publikacji, niemal każde poważniejsze opracowanie dotyczące postmodernizmu z ostatnich piętnastu lat zawiera dział poświęcony ruchom feministycznym.

^M J. A. Cuddon, The Penguin Dictionary of Liierary Terms and Literary Theory, London 1991. Mówiąc o literaturze feministycznej należy oczywiście odróżnić pisarstwo „kobiece” - czyli pisarstwo uprawiane przez kobiety w ogóle - i pisarstwo ,feministyczne”, czyli twórczość wynikającą z określonego politycznie stanowiska danej autorki, opartego męskim i żeńskim sposobem myślenia i pisania istnieje fundamentalna różnica, oparta nic tyle na biologicznym determinizmie, ile na czynnikach społecznych (wychowawczych) i ekonomicznych, prowadzących do określonych skutków psychologicznych. Feministki francuskie uważają także, że istnieje specyficzne ścriture fśminine, kobieca ekspresja literacka, kontrastująca silnie z językiem i dyskursem męskim, utożsamianym zresztą często z racjonalistycznym realizmem. Wynika to zapewne z faktu, że francuska teoria feministyczna pozostaje pod znaczącym wpływem semiotyki, dekonstrukcji i poststrukturalizmu, koncentrując swoje zainteresowania na polu zagadnień językowych. W swoich pismach feministki francuskie odwołują się chętnie do myśli Zygmunta Freuda, Lacana, Derridy, Louisa Althussera i Julii Kristevcj. Esencjalistki twierdzą, że wszystkie języki świata zachodniego (i nic tylko zachodniego) są językami gramatycznie i frazeologicznie „zmas-kulinizowanymi”, a prowadzony w nich dyskurs jest derridiańskim dyskursem fallogocentrycznym - stąd właśnie wynikają poszukiwania języka kobiecego, ścriture feminine. Język zresztą, zgodnie z wieloma poststrukturalistycznymi koncepcjami, miałby być podstawowym źródłem znaczenia i ewentualnych przemian światopoglądowych w świecie. Język kultury Zachodu opiera się jednak na „obecności” mężczyzny i „nieobecności” kobiety, czyli na tzw. fallogocentrycznym „dyskursie Ojców”. Kobieta nie może w-pisać się w ten obcy jej dyskurs, powinna zatem utworzyć nowy język kobiecy, język mogący na-pisać, za-pisać i o-pisać Kobietę. Powstająca pod wpływem takich koncepcji proza i krytyka przypomina do złudzenia „awangardowy” nurt pisarstwa postmodernistycznego - jest „otwarta, dyskursywna, kolista, fragmentaryczna, oparta na grze słów i pełna neologizmów”^{1 2}. Liberalne relatywistki z akademickich i krytycznych kręgów anglo-amerykańskich uważają natomiast, że nie istnieje w zasadzie żadna podstawowa różnica, dzieląca pisarstwo kobiet i mężczyzn, walczą natomiast o przyznanie literaturze kobiecej należnego jej miejsca w historii kultury, utrzymują bowiem, że męscy krytycy i autorzy usiłowali i usiłują nadal bagatelizować jej wartość i znaczenie. Niektóre feministki sądzą jednak (jak np. Garayatri C. Spivak, tłumaczka wielu dzieł Derridy na angielski), że różnice pomiędzy feminizmem francuskim i amerykańskim są w istocie powierzchowne, a łączy je m. in. zainteresowanie „Inną kobietą”, np. kobietą krajów Trzeciego Świata³. Ponadto bliższa analiza utworów literackich francuskich i anglosaskich feministek wykazuje również liczne zbieżności, zarówno pod względem

1

kultura zachodnia jest kulturą dominacji mężczyzny nad kobietą, czyli kulturą niesprawiedliwości płciowej. Zc względu jednak na ubóstwo „męskiego” języka, aby uniknąć powtórzeń, będziemy w tym podrozdziale terminów „pisarstwo kobiece” i „pisarstwo feministyczne" używać zamiennie.

2

   B. Zimmerman, op. ci(., s. 185.

3

   Zob. G. C. Spivak, French feminism in an internaiional frame, „Yale Frcnch Studies"