skanowanie0008 (120)

sylabiczna wersów zależna jako zasada, ale nie jako sztywna reguła, od tego, co one zawierają. Obszerna jest tak jak w Bogurodzic dwu-wersowa rozpoczynająca utwór apostrofa. Ale najdłuższe okazują się oba środkowe — godna uwagi symetria — wersy drugiej zwrotki. Wypełniają je zdania rozkazujące zwrócone do Marii, z których drugie rozciąga się na dalszy jeszcze wers. Ono jest najdłuższe składniowo, ale podzielone na dwa odcinki; z nich pierwszy obejmuje jednostkę składniową, co do której nie ma wątpliwości, że została wyodrębniona ze względu na wartość treściową: a Jezusa, błogosławiony owoc żywota twego.

Rzuca się w oczy o pięć sylab (w oryginale łacińskim o 3 sylaby) dłuższy wers wcześniejszy o takiej treści: ony twoje miłosierdne oczy k nam obroci. Oczywisty to zabieg: najdłuższym wersem uhonorowana została prośba do Marii o zwrócenie uwagi, konkretnie „miłosierdnych oczu” na proszących o to. Trudno nie powołać się w tym momencie na 3. wers Bogurodzicy, najkrótszy w utworze, na parę razy w innych związkach przypominane Zyszczy nam, spuści nam.

Zasada więc podobna, tylko wyzyskiwana w różny sposób. I podobny cel: wyodrębnienie, wzmocnienie, narzucenie uwadze, oczom i uszom.

Najkrótsza partia została umieszczona na końcu wiersza. Obejmuje trzecią, ostatnią już apostrofę do Marii. Jest ona, jak i pierwsza, dwuczłonowa. Więc znowu trzeba myśleć o Bogurodzicy. Oba wiersze otwiera i zamyka dwuczłonowy układ składniowy.

Trzy konstrukcje apostrofy do Marii użyte w pieśni łacińskiej bardzo się nam przydadzą jako dodatkowy argument przemawiający za tym, że forma apostrofy jest szczegółem w wierszu opracowanym troskliwie. W wierszu łacińskim każda jest inna w jakiś znamienny sposób.

Nie ulega wątpliwości, że mamy tu do czynienia z przejawami stylowymi, z retoryką wiersza znamienną dla pewnej epoki. Zapewne do niej należą oba wiersze.

Jak wspomniano, dwa wersy rozpoczynające drugą część przypominają takież dwa wersy Bogurodzicy:

Salve:    A tego dla, rzeczniczko nasza,

Ony twoje miłosierdne oczy k nam obroci.

Bogurodzica: TWego dzieła Krzciciela, bożycze,

Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze.

Policzmy te podobieństwa: 1. wołacz na końcu pierwszego wersu; 2. przed wołaczem umieszczona grupa wyrazowa w Salve: A tego dla (‘dlatego’), w Bogurodzicy: Twego dzieła Krzciciela; 3., co szczególnie ważne, w wersie drugim występuje tu i tam zdanie rozkazujące. W Bogurodzicy mamy w tym wersie dwa rozkaźniki, w Salve tylko jeden, drugi pojawi się w wersie dalszym. W obu wierszach rozkaźniki są szczególnie wyeksponowane, choć w różny sposób: w Bogurodzicy przez umieszczenie na początku wersu, w Salve -i-¹ na jego końcu, w pozycji rymowej.

Już te podobieństwa w toku składniowym obu pieśni pozwalają na domysł, że może tu chodzić o wpływ wzoru łacińskiego na twórcę polskiej pieśni. Ale i w innych częściach obu pieśni można dostrzec rysy wspólne. Warto choćby zwrócić uwagę na powtórzenie imienia Mana w 1. i 2. wersie Bogurodzicy, czemu w Salve odpowiada powtórzenie wyrazu zdrowa na początku pierwszego i na końcu drugiego wersu. W obu wypadkach chodzi o stworzenie pewnego rodzaju obramowania dla apostrofy. Nie można też pominąć sprawy paralelnego szyku w obu pieśniach: najpierw wymieniane są atrybuty i peryfrazy, potem dopie-111 wymienione jest właściwe imię Marii. Tak jest w Salve: królewno, matko, żywot... panno, a dopiero na samym końcu, jako ostatni wyraz pieśni, pojawia się imię Maryja. W Bogurodzicy widoczna jest podobna ziiNada, choć inaczej przeprowadzona: już w wersie pierwszym mamy na początku: bogurodzica, dziewica — a dopiero na jego końcu imię Maryja; podobnie w wersie drugim: matko zwolena — Maryja. Użyły tu szykgjpst zapewne właściwością poezji wczesnego średniowiecza. W późniejszym średniowieczu i w wieku XVI funkcję uwydatnienia ważnego członu pełni szyk wysuwający ten człon na początek, jak np. w XV-wieęznej pieśni:

Maryja dziewice prośmy synka twego ¹³?^v<£,r

Trzeba jednak podkreślić, że przy wszystkich zbieżnościach między Salve i Bogurodzicą nie chodzi tu o ścisłe naśladownictwo obcego wzoru, ule o pewne inspiracje, przejęcie modeli należących do środ-Ih iw poetyckich epoki. Może to mieć znaczenie dla ustalenia czasu powalaniu naszej pieśni.

/rNlawicnie pieśni polskiej z pieśnią łacińską z wczesnego średnio-wi. i /u piowadzi do dwóch wniosków. Przede wszystkim widoczne jest,

21