skanuj0013 (362)

122

dla nich szczególnie cenna. Drugie natomiast nigdy nie funkcjonują w całej pełni, ich uczestnicy spotykają się raczej okazyjnie, nieregularnie. Rzecz jasna kolektywy rówieśnicze zwarte, połączone wyraźną więzią łatwiej spełniać będą owe funkcje złożone, o których wspominaliśmy poprzednio, a więc funkcje zaplecza emocjonalnego i społecznego, środowiska wyrabiającego samodzielność działania i myślenia oraz krystalizację systemu wartości, podczas gdy grupy o luźnej więzi spełniać będą raczej zespół funkcji prostych — zabawowo-rekreacyjnych. Przykładem grupy zwartej może być, relacjonowana uprzednio, „paczka” dziesięciu osób, które utrzymują ze sobą bezpośrednią więź osobistą lub telefoniczną, spotykają się prawie codziennie nie tylko v/ celu pójścia do kina czy na spacer, ale także po to, by podyskutować na tematy osobiste itp. Taka grupa może istotnie stanowić pewną odskocznię w trudnych życiowych sytuacjach, może być czynnikiem ułatwiającym młodym ludziom przetrwanie przejściowych kłopotów.

Ponadto wyróżnić można grupy ze względu na społeczną podstawę ich funkcjonowania. Wyodrębnić tu można zwłaszcza związki celowe i związki spontaniczne. Istotą pierwszych jest prowadzenie działalności na podstawie mniej lub bardziej sformalizowanych reguł, zasad i statusów, których przejawem zewnętrznym może być wydawanie swoim członkom legitymacji, oznaczeń bądź uniformów (na przykład wszelkiego rodzaju grupy sportowe ubierają zawodników w „firmowe” dresy, harcerstwo zaopatruje swoją młodzież w legitymacje i nakazuje występować w specjalnych mundurach). Tak więc z założeń tych związków wynika, że młodzież działa za ich pośrednictwem w ramach pewnych grup, do których jest przydzielona albo przypadkowo (np. w kolejności zapisów — na wycieczki, biwaki i obozy), albo też według jakichś kryteriów (np. wieku — do zastępów harcerskich, uczęszczania do specjalnego rodzaju szkoły, osiągania przewidzianych wymogami wyników sportowych itp.). Takie grupy celowe mają także zazwyczaj przewidzianą przepisami liczbę uczestników (np. klasa szkolna licząca ol. 40 osób, drużyna piłkarska licząca 11 osób itp.). Przystąpię-nie do takiej grupy wymaga nie tylko spełnienia pewnych wy mogów obiektywnych, ale także przejścia przez sformalizowani} procedurę klasyfikacyjną i oceniającą (np. osiągnięcie określonego poziomu wiedzy warunkuje przyjęcie do odpowiedniej klasy, wykazanie się odpowiednią postawą moralną jest warunkiem przyjęcia w szeregi ZHP), której pomyślny przebieg upoważnia dopiero do formalnego stwierdzenia przyjęcia do organizacji. Innym rysem tego rodzaju grup jest fakt, że już w trakcie należenia do nich wszelkie zmiany pozycji społecznej wewnątrz grupy odbywają się zgodnie z formalnymi regułami wchodzącymi w skład statusu tej grupy. Tak więc zawodnik może uzyskać wyższą kategorię po „zaliczeniu” odpowiedniej liczby punktów, harcerz uzyskuje wyższy stopień zdobywając odznaki itp. Związkiem celowym jest też klasa szkolna, w której także dokonywa się pewne formalne zróżnicowanie na podstawie osiągniętych w nauce wyników (uczniowie dobrzy, średni i źli). Związki spontaniczne natomiast — zgodnie ze swoją nazwą — przynajmniej w pierwszym okresie działalności nie dysponują żadnymi sformalizowanymi ani nawet zwerbalizowanymi zasadami doboru, aczkolwiek zasady takie precyzują się z czasem. Jak podkreślano w poprzedniej części pracy, związki takie funkcjonują najczęściej w skali lokalnej — osiedla lub dzielnicy, co wynika z prawideł rządzących interpersonalnym postrzeganiem.

Najogólniej rzecz biorąc wyróżnić można trojakiego rodzaju grupy spontaniczne. Po pierwsze, grupy takie mogą zawiązywać się samorzutnie na gruncie szkolnym, w obrębie jednej klasy lub też przecinając granice klasowe. W odróżnieniu od grupy celowej, jaką jest klasa szkolna, związki tego typu nie obejmują zazwyczaj wszystkich uczniów, a jedynie tych, którzy przeszli przez sito społecznej weryfikacji. Innymi słow⁷y należą do tych grup ludzie o określonych cechach i wartościach. Taka grupa może stać się przedmiotem aspiracji ze strony reszty zbiorowości klasowej czy szkolnej. Zawsze jednakże funkcjonuje poza tą zbiorowością jako związek nieformalny. Wydaje się, że grupy tego rodzaju stosunkowo rzadko przekształcają się w związki typu celowego o sformalizowanych zasadach działalności. Po wtó*