skanuj0024 (69)

132 Część I. Kierownicze funkcje nauczyciela

Stadium 2. Ustalenie reguł i procedur. Przypomnij sobie, jak to było, kiedy dołączałeś do nowej grupy. Jak większość ludzi, zajmowało cię głównie to, czego od ciebie oczekiwano i jak zachowywać się w stosunku do innych. Uczeń zawsze stara się zrozumieć, jak funkcjonować ma jego klasa. Jakie obowiązują reguły, procedury, cele i oczekiwania? Stadium to często występuje równocześnie z pierwszym. Na początku roku szkolnego efektywni nauczyciela na swoich lekcjach przeplatają oczekiwania dydaktyczne ze społecznymi i porządkowymi. Starają się uformować środowisko, w którym od ucznia wymagać się będzie wytężonej pracy, ale w którym znajdzie on oparcie i będzie czuł się bezpiecznie. Ani jedna lekcja, ani jeden dzień nie wystarczą, aby utrwalić te normy; zajmie to wiele tygodni. Więcej o tym w rozdziale 5., poświęconym kierowaniu klasą.

Stadium 3. Ustalenie współpracy i podziału wpływów. Nawet w przypadku małych dzieci w miarę szybko osiągnie się szybko stan psychologicznej przynależności i ustali reguły oraz procedury. Nie obejdzie się jednak bez problemów. Członkowie klasy wkrótce wdadzą się w dwa rodzaje zmagań o władzę. Po pierwsze, poddają próbie autorytet nauczyciela. Po drugie, ustalają hierarchię w grupie („porządek dziobania”). Są to sygnały, że klasa weszła w 3. stadium, w którym jednostki starają się zdobyć wpływy w grupie. Na tym etapie ważne jest, aby nauczyciel pokazał uczniom, że mają udział w decyzjach i że lepiej będzie żyło się w klasie, jeśli ustaną napięcia między uczniami. W rozdziale 5. i 6. znajduje się opis technik radzenia sobie z napięciem i konfliktami w klasie, w tym techniki narad nieformalnych, rozwiązywania konfliktów, aktywnego słuchania i radzenia sobie ze złym zachowaniem. Na razie wystarczy wspomnieć, że takie niemiłe doświadczenia, jak kwestionowanie autorytetu nauczyciela, bójki między uczniami i porzucanie pracy, to normalne zdarzenia na drodze do uformowania sprzyjającego nauce środowiska klasy. Trzeba jednak być ostrożnym. Jeśli napięć nie da się usunąć ani uzyskać równowagi władzy, grupa nie będzie w stanie osiągnąć następnego stadium i postąpić w kierunku współpracy.

Stadium 4. Osiąganie celów indywidualnych i dydaktycznych. Grupa funkcjonuje gładko i produktywnie. Uczniowie czują się dobrze w swojej klasie, mają pewność, że trudności da się pokonać. Rzadsze są konflikty, rzadziej uczniowie przestają zajmować się lekcją, a kiedy takie zdarzenia zajdą, znajdują szybkie i skuteczne rozwiązanie. Klasa wkroczyła w stadium wydajnej pracy ukierunkowanej na cele dydaktyczne. Uczniowie z powodzeniem stanowią i osiągają cele. Znają się już na rzeczy, mało więc czasu tracą na nieporozumienia, konflikty, wydobywanie się z chaosu. Nauczyciele orientują się, kiedy grupa wkroczyła w to stadium, i wiedzą, że dobry to okres dla nauczania. Jest to czas na zakomunikowanie uczniom wysokich oczekiwań i podnoszenie ich aspiracji do dużych osiągnięć indywidualnych i grupowych. Dobry nauczyciel zdaje sobie sprawę, że właśnie teraz klasa cofnąć się może do poprzednich stadiów. Jeśli tak się zdarzy, nauka straci tempo i znowu trzeba będzie zająć się problemami z przynależnością i władzą.

Stadium 5. Samoodnowa, przygotowanie do rozstań i dalszych zadań życiowych. W miarę jak mija rok szkolny, nauczyciel powinien sprawić, żeby uczniowie mieli na względzie ciągły rozwój własny i żeby myśleli o podejmowaniu nowych, bardziej ambitnych zadań. Gdy zaś rok (czasem semestr) dobiegnie końca, będzie to koniec grupy. Przez wiele miesięcy wspólnej pracy uczniów połączyły ścisłe więzi; nauczyciel musi przygotować uczniów do bolesnych rozstań. Podobne trudne emocjonalnie chwile zdarzają się i w ciągu roku, gdy ktoś przenosi się do innej szkoły lub klasa rozjedzie się na wakacje. Zadaniem nauczyciela w 5. stadium jest dostrzec emocjonalne problemy tego rodzaju, kiedy trzeba cofnąć się do poprzednich etapów i wnieść poprawki, pomóc uczniom sfinalizować związki. W dodatku trzeba przygotować uczniów do tego, co nastąpi: do nowej klasy, do pracy z nowym nauczycielem, do innej szkoły. Podsumowanie pięciu faz rozwoju społecznego klasy zawiera tabela 3.6.

Tabela 3.6. Stadia rozwoju społecznego klasy według Schmucków

Stadium	Potrzeby i zachowanie grup i jednostek
Stadium 1. Włączenie i przynależność	Na początku uczeń rozgląda się za odpowiednim usytuowaniem się w grupie. .Pragnie przedstawić się z najlepszej strony i postępuje najlepiej, jak umie. W tym okresie silny jest wpływ nauczycieli, mają bowiem instytucjonalny autorytet
Stadium 2. Ustalenie reguł i procedur	Uczniowie przejmują się bardzo oczekiwaniami pod swoim adresem. Chcą zrozumieć, jak funkcjonuje klasa i jakie normy regulują zachowanie uczniów
Stadium 3. Wpływ i współpraca	Członkowie klasy wkrótce wdają się w dwa rodzaje zmagań o władzę. Po pierwsze, poddają próbie autorytet nauczyciela. Po drugie, ustalają hierarchię w grupie („porządek dziobania”). Jeśli napięć nie da się usunąć ani osiągnąć równowagi władzy, grupa nie będzie w stanie osiągnąć następnego stadium i postąpić w kierunku współpracy
Stadium 4. Osiągnięcia w nauce i rozwoju	Klasa pracuje gładko i produktywnie nad osiąganiem celów dydaktycznych. Uczniowie potrafią stanowić cele, dochodzić do nich i pracować wspólnie. Klasa może cofnąć się do poprzednich stadiów
Stadium 5. Samoodnowa, przygotowanie do rozstań i dalszych zadań życiowych	Uczniowie są w stanie myśleć o własnym rozwoju i o podejmowaniu nowych i bardziej ambitnych zadań. Mogą rodzić się konflikty, gdyż zmiana zadań może zdezaktualizować wcześniejsze układy personalne

Źródło: na podstawie Schmuck, Schmuck (1997, s. 178-187)

Autorom zależy, i słusznie, by wykazać, że stadia te niekoniecznie muszą następować w ustalonej kolejności. Niektóre z nich powtarzają się wielokrotnie

www.wsip.com.pl