skanuj0037 (35)

W materiale etnograficznym kuźnia jest na ogół budynkiem składającym się z jednego pomieszczenia o wymiarach około 5 na 6 do 6 na 8 m. Wnętrze kuźni jest bardzo proste. Najwięcej miejsca zajmuje tu palenisko umieszczone pod Jedną ze ścian. Palenisko to wykonane Jest z kamienia, z gliny lub z cegły. Do wykonania użyta jest z reguły glina szamotowa, a więc materiał odporny na wysoką temperaturę. Z jednej strony paleniska znajduje się skrzynia względnie specjalna przegroda na opał, z drugiej zaś miech do wdmuchiwania powietrza. Po prawej stronie paleniska przy sąsiedniej ścianie umieszczony Jest stół na narzędzia, zwany warsztatem. Po stronie przeciwnej miejsce składowania materiału — w ostatnich czasach przeważa tu złom żelazny. Nu środku, na wkopanym w ziemię pnlu umocowane jest kowadło. Drzwi na ogół umieszczone uą w ścianie szczytowej symetrycznie. Zdarzają się jednak wypadki, gdy są one umieszczone w ścianie bocznej. Podłoga wykonana w formie klepiska z mocno ubitej gliny. Konstrukcja ścian jest na ogół ryglowa oszalowana deskami. Występują jednak również i ściany wykonane w konstrukcji zrębowej W ostatnich czasach coraz częściej wykonuje się śdany murowane, co zapewne spowodowane jest obawą przed zbyt łatwym zapaleniem się budynku. Kuźnie starsze budowane przed rokiem 1014 na ogół były pozbawione kominów. Konstrukcja dachu jest dwuspadowa, a pokrycie stanowi dachówka lub deski⁴®.

Dawniejsze kuźnie usytuowane były na ogół w środku wsi, ponieważ. Jak się wydaje, zaspakajały one głównie jej potrzeby. Ostatnio jest lokalizowana raczej przy drodze. W obu wypadkach godne podkreślenia Jest jej wyeksponowanie z otoczenia.

W przejrzanym materiale z terenu Polski brak Jest zespołu zabytków narzędzi z kuźni. W omawianych obiektach poza kilkoma niekształtnymi przedmiotami mogącymi być ich fragmentami nie znaleziono przedmiotów godnych uwagi. Oznaczenie tych obiektów jako kuźni oparto na zachowanych plecach, masie wyrobów oraz śladach produkcji, jak pół wytwory, żużel, fragmenty żelaza nieobrobionego, węgieł drzewny.

Ciekawy zespół narzędzi kowalskich z wieku X—XI publikuje natomiast za Kołczinem W. Hensel⁴¹ (tablica LXII). Występują tu kowadła w formie mniej więcej sześcianu, kowadła n rozszerzone] powierzchni pracującej oraz kowadła o wyraźnym rozszerzeniu płaszczyzny pracującej w Jednym kierunku z trójkątnym wycięciem. Wreszcie kowadło o kształcie zbliżonym do współczesnego kowadła Jednorożnego. Kilka okazów kleszczy tak płaskich, Jak i zaokrąglonych. Młoty o różnych wymiarach, kształcie wydłużonym, prostokątnym i kształcie rozszerzonym w miejscu otworu do zamocowania trzonka.

W źródłach pisanych wymienione są zespoły narzędzi kowalskich w inwentarzach mieszczańskich z wieku XVIII⁴¹.

Inwentarz pośmiertny kowala Andrzeja Kleblata podaje następujące narzędzia „młotów wielkich 15, młotów pomniejszych 45, kleszczy do kołów 4, kleszczy małych różnych 14, kowadłów wielkich 4, gożdziewnic wielkich 5, gożdzlewnic małych 2, szperhaków 3, sztuk kowadłów 8. śrubsztaków małych 2”. Inwentarz pośmiertny kowala Stanisława Sierzaw-•k ii-go ** podaje: ..Kowadło, miech kowalski, szperak, gwoź-il/.iewnica, gwoźdźiewnica. gwoździewnica mała, gwoździewnica Ihminiejsza, gwoździewnica jeszcze mniejsza, kowadło małe, śruhsztak, posęklów 4, furszlaków 5. młotków 8, do śrutowania /claza. młotków naręcznych 6. szępli i sturszlaków 15, młotków starych obłamanych 6. kleszcze 3 do kowania kół. 1 do siekier, kleszczy dwoje wielkich, kleszczy 7 małych, łyżka żelazna od ognia i lespis 1, dłuta 2 do wbijania buksów. klucz do śru-liow 1. śrioty 2 od odcinania ofnali, lochrynki 2, waga żelazna od ważenia żelaza, sznajdara od rżnięcia śrubów formy stare 2, •./pangrynków 8, żelazo do sprawiania koni, kamień do toczenia z żelazem i rusztowaniem".

Inwentarz pośmiertny kowala Jana Hellera⁴⁴ podaje: „1 kowadło wielkie, 1 szperak wielki, 1 szperak na rogach połonin ny. 1 goździewnlca wielka. 2 goździewnice małe. 16 kleszczy małych i wielkich, 3 młoty wielkie, 38 młotków małych i wielkich. 1 nagło i zen, 7 szpanryngrów, 2 dłuta do buksów. 1 pukla Jren, 3 domy. 2 szrobsztaki całe z kluczem jednym, 1 szrob-