skanuj0041 (82)

walka i otworu (przed połączeniem). W wyniku pasowania powstaje luz lub wcisk. Pasowanie dzieli się na luźne, mieszane i ciasne (rys. 1.16).

Luzy graniczne (największy i najmniejszy) określa się z zależności

S_max = B.-A_w = ES-ei

S_min = A₀—B_w = El—es    (1.15)

Wartość bezwzględną luzu ujemnego nazywa się wciskiem, przy czym \-S_min\ = N_max oraz \~S_max\ = N_min    (1.16)

Tolerancją pasowania nazywa się sumę tolerancji wałka i otworu w danym połączeniu, czyli różnicę między luzami (największym i najmniejszym) lub wciskami (największym i najmniejszym)

T„ = T_w+ T„    = S_max — S_min = N_max-N_mln    (1-17)

Tolerancje są znormalizowane. W Polsce obowiązuje układ tolerancji i pasowań, zgodny z układem międzynarodowym ISO. W zakresie wymiarów od 1 do 3150 mm jest on podany w normach PN-89/M-02102 i PN--91/M-02105. W układzie tolerancji dla każdego wymiaru są określone dwie wielkości: wartość tolerancji oraz wartości odchyłek w stosunku do linii zerowej, odpowiadającej wymiarowi nominalnemu.

Tolerancje obejmują 20 klas dokładności, oznaczonych 01, 0 i 1 do 18, przy czym najdokładniejsza jest klasa 01, a najmniej dokładna (o największej wartości tolerancji) — klasa 18. Wartość tolerancji w każdej klasie rośnie wraz ze wzrostem wymiarów. W klasach od 01 do 7 wykonuje się odpowiedzialne części narzędzi i przyrządów pomiarowych, w klasach 5-f-12

—    wymiary części maszyn o określonej dokładności, zaś w klasach 12-h18

—    wymiary powierzchni swobodnych i surowych, nie współpracujących z innymi częściami.

Wartości odchyłek są określane w stosunku do wymiaru nominalnego w postaci zapisu liczbowego (np. 20to!o8> 20to;o25> 20_o_łO36) lub podawane w postaci symbolu literowego. Dla otworów są to litery duże: A do ZC (np. 30D10, 30H8, 30N7), a dla wałków — litery małe: a do zc (np. 30hll, 30g7, 30p6). Otwory i wałki oznaczone H i h nazywa się podstawowy-m i. Znając wartości wymaganego luzu lub wcisku, można dobrać odpowiednie wartości tolerancji i odchyłek, uzyskując żądane pasowanie. Dla ułatwienia doboru pasowań stosuje się najczęściej pasowania wg zasady stałego otworu lub stałego wałka. Pasowanie wg zasady stałego otworu polega na kojarzeniu otworu podstawowego H (dla którego El = 0, ES zaś jest dodatnie) z dowolnie tolerowanym wałkiem. Podobnie przy stosowaniu zasady stałego wałka kojarzy się wałek podstawowy h (es = 0, a ei — ujemne) z dowolnie tolerowanym otworem. W celu ograniczenia liczby narzędzi (np. rozwiertaków) i sprawdzianów, w praktyce stosuje się najczęściej pasowania zalecane i uprzywilejowane, ujęte w PN.

42